De persoon achter het plan: Fleur Stevens en Tülay Berk
‘De persoon achter het plan’ is een rubriek over de mensen die zich binnen de Rijksoverheid bezighouden met het behalen van de interne duurzaamheidsdoelstellingen. Achter ieder plan zit een persoonlijke motivatie. Deze keer spreken we Fleur en Tülay. Zij zijn werkzaam bij het ministerie van Defensie.
Fleur Stevens begon bij Defensie als rijkstrainee. Inmiddels is ze plaatsvervangend programmamanager duurzaamheid bij de Koninklijke Luchtmacht. Ze is graag bezig met geopolitieke competitie en duurzaamheid, studierichtingen die ze volgde aan de Wageningen University & Research (WUR) voordat ze bij Defensie terechtkwam. “In deze mooie baan kan ik die interesses perfect combineren en de link leggen tussen strategie en uitvoering”, zegt Fleur. Waar komt die affiniteit met duurzaamheid vandaan? “Dat is volgens mij inherent aan mijn generatie. Ik weet dat mijn leefomstandigheden er anders uit zullen gaan zien dan die van mijn ouders. En dat wij het anders moeten gaan doen dan zij deden. Overal, dus ook bij Defensie.”
Voor Tülay Berk waren het vooral de uitdagende programma- en verandervraagstukken die haar interesse voor duurzaamheid wekten. Ze begon vijf jaar geleden als programmaleider Energietransitie Defensie en transformeerde geleidelijk naar lijnactiviteiten en meer onderwerpen zoals circulariteit, de effecten van klimaatverandering op het defensiematerieel en –vastgoed, klimaatveiligheid en klimaatweerbaarheid. Inmiddels is het ‘projectteam energietransitie’ de afdeling Duurzaamheid geworden met Tülay aan het hoofd én lopen er in ieder defensieonderdeel duurzaamheidscoördinatoren rond.
“Verduurzaming maakt onze krijgsmacht sterker!”
Veiligheid en duurzaamheid: gaat dat samen?
De Nederlandse krijgsmacht heeft als hoofdtaken het beschermen van eigen grondgebied en dat van bondgenoten, het bevorderen van de (internationale) rechtsorde en stabiliteit, en het ondersteunen van civiele autoriteiten en het leveren van bijstand bij rampen en crises.
Om dit uit te kunnen voeren heeft Defensie veel nodig, onder meer vuurkracht, (zwaar) vervoer en brandstof. Ze vechten in oorlogen en voeren reddingsoperaties uit. Met een verergerende situatie in Oekraïne en Gaza heeft ons leger wel iets anders aan het hoofd dan verduurzamen… of niet? “Veel mensen denken dat we door duurzaamheidsbeleid inleveren op vuurkracht en veiligheid”, zegt Tülay. “Ik zie dat absoluut niet zo. De slogan van Defensie is ‘wij beschermen wat ons dierbaar is’, dan wil je dus niet een deel van het probleem zijn. Daarbij heeft klimaatverandering ontzettend veel effect op de veiligheid in de wereld. Wij moeten al veelvuldig optreden bij conflicten die indirect ontstaan door klimaatverandering. Denk aan de geopolitieke spanningen in het arctische gebied vanwege de mineralen die zullen vrijkomen door het smelten van het ijs en de migratiestromen naar Europa doordat de regenseizoenen afnemen en er schaarste ontstaat. Ook moeten we veel vaker optreden na extreme weersomstandigheden, zoals orkanen. Dat is met name in het Caribisch deel van ons koninkrijk al de realiteit.”
“Wij moeten al veelvuldig optreden bij conflicten die indirect ontstaan door klimaatverandering.”
Fleur vult haar aan: “Tijdens missies zoals de missie in Afghanistan zijn we afhankelijk van konvooien voor bevoorrading van bijvoorbeeld brandstof en water. Zoals m’n Engelse collega’s zeggen: “convoys cost lives”. Door duurzaam te opereren versterken we de veerkracht van ons leger en reduceren we kwetsbaarheden. Als we ervoor kunnen zorgen dat militairen veiliger kunnen opereren met minder afhankelijkheid van lokale grondstoffen en bevoorrading door bijvoorbeeld op locatie onze eigen energie op te wekken, geeft dat ons een strategisch voordeel. Het maakt ons niet alleen weerbaarder, maar heeft ook een positieve uitwerking op ons imago als ‘vreemd’ leger in een ander land.” Tülay: “Duurzaamheid is een containerbegrip. Iedereen heeft er een eigen beeld bij en dat is niet altijd positief. Maar op het moment dat je duurzaamheid vertaalt naar de hoofdtaken van Defensie, snapt iedereen dat het nodig is. Verduurzaming maakt onze krijgsmacht sterker!”
Defensie als duurzame organisatie
Bij de krijgsmacht staat de operatie altijd voorop. Maar wat betreft verduurzamen zet Defensie structureel in op de volledige organisatie. Dat betekent dat het ministerie maatregelen neemt om niet alleen haar krijgsmacht en materieel, maar ook het vastgoed en de bedrijfsvoering te verduurzamen. Die maatregelen zijn met name gericht op klimaatadaptatie, energietransitie en circulariteit. Zo wil Defensie gasloos, energieneutraal én volledig circulair zijn in 2050 – conform de rijksbrede doelstellingen. Het hergebruik van uniformen en bedrijfskleding is een stap in de goede richting, net als de inzet van Refurbished Thin Clients: een dun, energiezuinig en circulair computerkastje. Daarnaast verduurzaamt Defensie de zakelijke mobiliteit en het woon-werkverkeer: in 2022 is gestart met de introductie van elektrische dienstauto’s en de installatie van laadpalen op locaties van Defensie. Het doel hierbij is dat de CO₂-uitstoot van de dienstauto’s in 2030 is gehalveerd, ten opzichte van 1990. Voor Defensievastgoed werd samen met het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) een Routekaart verduurzamen ontwikkeld, als onderdeel van een groot transformatieprogramma om kazernes te vernieuwen en verduurzamen
Samenspel van beleid en uitvoering
Tülay bevindt zich met haar functie aan de beleidskant, terwijl Fleur bij de uitvoering werkt. Interessant dus om hun rollen te vergelijken. “We kunnen natuurlijk niet zonder elkaar”, begint Tülay. “Mijn team en ik kunnen beleid bedenken, maar of het werkt zien we pas in de uitvoering. Beleid is pas goed wanneer iedereen in het veld snapt waarom we doen wat we doen, in dit geval op het gebied van duurzaamheid.” Daar ligt dus ook een taak voor Fleur. “Wat Tülay interdepartementaal mogelijk maakt aan randvoorwaarden, bijvoorbeeld budgettair, probeer ik te vertalen naar het veld. Zo zijn we bijvoorbeeld het afgelopen jaar bezig geweest met het opstellen van de roadmap duurzaamheid. Tülays team stelde ambities op en ik kijk onder meer hoe we die ambities specifiek op de luchtmacht kunnen overbrengen: Hoe kan duurzaamheid onze ‘Airpower’ (het militaire vermogen in de lucht) versterken en hoe kan uitstootreductie in ons voordeel werken? Hoe kunnen we met verduurzaming vervolgens een win-winsituatie creëren? Dat zijn vragen waar ik me mee bezighoud.”
Impact met duurzame brandstof
Soms komen er uit deze uitdagingen successen voort die bijblijven. Zo bereikte de luchtmacht – in samenwerking met Defensie Brand- en Bedrijfsstoffen Bedrijf waar centraal wordt ingekocht – dat vanaf 2024 alles dat vliegt structureel met 5% biokerosine wordt getankt op vliegbasis Leeuwarden, de plek waar onder meer de F35-straaljagers staan. “Dit gaan we verder uitrollen”, zegt Fleur. “Daarnaast bestaat bij het wegvervoer van Defensie op dit moment 30% van de brandstof uit biodiesel en dat is 10% bij vervoer over water”, gaat Tülay verder. “Dat is meer dan de wettelijke verplichting. Het klinkt misschien niet als veel, maar als Defensie hebben wij ontzettend veel voertuigen. Wij maken de meeste impact door onze brandstoffen te verduurzamen. Ik denk dat we daarmee een van de weinige ministeries zijn die echt haar corebusiness verduurzaamt”, stelt Tülay. De genoemde resultaten zijn vooraf vastgelegd in de Uitvoeringsagenda Duurzaamheid Defensie, die in samenwerking met alle defensieonderdelen door het team van Tülay is opgesteld.
Tijd en capaciteit voor innovatie
Ondanks deze mooie stappen blijft snelle verduurzaming van de bedrijfsvoering van Defensie een uitdaging. Tülay: “Innovatie kost tijd. Maar die tijd hebben we door de huidige conflicten rond de grenzen van Europa in veel gevallen niet. De focus van Defensie ligt nu op zo snel mogelijk opschalen en faciliteren wat daarvoor nodig is. Er is dan te weinig tijd om te kijken of we dat duurzaam kunnen aanpakken.” Fleur herkent het tijdprobleem. “Aan de uitvoeringskant betekent het inzetten van innovatieve mogelijkheden ook veel gehannes met vergunningen, het duurt vaak lang om dingen correct in te regelen. Daarbij hebben we hele mooie ambities, maar we hebben te weinig mensen om ze allemaal uit te kunnen voeren. Er staan nog steeds veel mooie vacatures open, zowel militair als burger”, zegt ze.
“De onderwerpen ‘veiligheid’ en ‘verduurzaming’ zijn van ons allemaal.”
“Weet ons te vinden”
“Defensie is soms mysterieus voor mensen die er niet werken, maar in de praktijk wijkt het niet zo af van andere organisaties.” Fleur roept daarom op tot samenwerking en verbinding: “De onderwerpen ‘veiligheid’ en ‘verduurzaming’ zijn van ons allemaal. Zo werken we bij de luchtmacht samen met kennisinstellingen, universiteiten en bedrijven als KLM. We kunnen veel van elkaar leren, ook binnen de Rijksoverheid. Weet ons dus te vinden.”
Tülay heeft een aanvullend advies aan andere ministeries en departementen die willen verduurzamen: “Kijk voor verduurzaming naar je kernprocessen, in plaats van alleen bedrijfsvoering of ondersteunde processen aan te pakken. Als het lukt om je kern te verduurzamen, volgen de andere processen vanzelf.”
