Het Individueel Keuzebudget herzien voor een duurzamere toekomst
Zo breed als de Verenigde Naties duurzaamheid opvatten in hun sustainable development goals, op zoveel vlakken heeft het idee van een van de cao-experimententeams een positieve invloed. We hebben het over het initiatief met de titel ‘Verbreden IKB-budget’, uitgevoerd door vier rijkscollega’s uit verschillende rijksorganisaties. In het kort: de cao zou ruimte moeten bieden voor meer duurzame manieren om het Individueel Keuzebudget (IKB) te besteden. Bijvoorbeeld aan goede doelen, zuinige elektrische apparaten of het aflossen van schulden. Zitten ambtenaren hierop te wachten en zo ja, aan welke opties geven zij de voorkeur? We duiken de pilotresultaten in met Manon en Daniël.
De twee vertegenwoordigers van het experimentteam stellen zich kort voor. Bij het Nederlands Instituut voor Vectoren, Invasieve Planten en Plantgezondheid, onderdeel van de Nationale Voedsel- en Warenautoriteit, werkt Manon Teunissen. Daniël de Wolf werkt voor Binnenlandse Zaken bij de directie Digitale Overheid, waar hij onder andere de website overheid.nl ontwikkelt. “Samen met onze teamgenoten Daisy Loeb en Vincent Florax vormen we een divers gezelschap”, vertelt hij. “Daisy werkt voor DUO en Vincent voor de Arbeidsinspectie. Nu ik terugkijk, zie ik dat al onze expertises een plek hebben gekregen in ons voorstel aan de cao-onderhandelaars. Een mooi resultaat van de samenwerking tussen collega’s vanuit verschillende organisaties van de Rijksoverheid.”
Verbreden van het IKB: weinig inspanning, grote invloed
Meedenken over hoe dingen beter kunnen, gaat voor Manon bijna automatisch. Als ze de uitnodiging voor deelname aan de pilot verduurzaming cao ziet binnenkomen, duurt het dan ook niet lang voor een gedachte zich vormt. Wat als het IKB beschikbaar zou zijn om je studieschulden mee af te betalen? “Het idee dat ik heb ingebracht voor de pilot komt voort uit mijn eigen situatie”, vertelt ze. “Duurzaamheid vind ik belangrijk en ik wil er graag in investeren, bijvoorbeeld in mijn woning. Maar mijn studieschuld maakt grote uitgaven onmogelijk. Daarnaast zorgen schulden natuurlijk ook bij veel mensen voor geldzorgen.” Ook Daniëls inzending draaide om meer mogelijkheden voor het IKB. “Heel eenvoudig: maak het mogelijk om een deel van je keuzebudget fiscaal vriendelijk aan goede doelen te schenken.”
Zo werd het IKB al snel een rode draad in de gesprekken van het team. Dit paste ook bij de ideeën die Daisy en Vincent hadden ingebracht. “Het leek ons bovendien slim om aan te haken bij een bestaande secundaire arbeidsvoorwaarde”, vertelt Daniël. “Het is al mogelijk om een deel van het IKB in te zetten voor de verduurzaming van je woning. Een zeer beperkt deel overigens: €750 per vijf jaar. Maar de organisatorische en administratieve lasten om ons idee uit te voeren, zijn laag omdat we hierop kunnen aansluiten. Tegelijk is de potentiële invloed van de wijziging groot: het IKB bedraagt voor ambtenaren zestien procent van hun jaarsalaris en kan vaak een behoorlijk verschil maken. Zo besteedde Vincent in zijn inzending aandacht aan de kosten voor energiezuinige huishoudelijke apparaten. Heb je een nieuwe wasmachine nodig, dan kun je voor vijfhonderd euro vaak geen zuinig model kopen. Daar heb je wat meer financiële ruimte voor nodig.”
Behoefte en voorkeur peilen in een webshop
Het idee stond: tijd om de aannames van het team te gaan testen in een experiment volgens de voor de pilot gebruikte methode Design voor Duurzaam. “We vonden het best ingewikkeld om een experiment op poten te zetten”, herinnert Manon zich. “Zo’n administratief budget is wat dat betreft weinig tastbaar. Gelukkig dachten de begeleiders van de pilot met ons mee. Zo kwamen we op het idee om een webshop te openen, waarin deelnemers zogenaamd hun keuzebudget konden uitgeven. Zo wilden we ontdekken waar hun voorkeuren lagen.” Een webbouwer stond voor de pilotteams klaar om de webshop te bouwen. “Dat deed hij samen met Daisy, want zij heeft verstand van het bouwen van websites”, vertelt Manon. “Helaas kon de webbouwer een paar weken later beginnen dan gedacht, waardoor we pas in augustus mensen konden gaan benaderen om de webshop in te vullen.”
Een betere wereld in je online winkelmand
De webshop bleek als experiment een groot succes. Er kwam een grote respons van zo’n 1200 collega’s uit verschillende salarisschalen en van verschillende leeftijden, wat duidelijke resultaten opleverde. Daniël legt uit: “Niet alle respondenten kregen dezelfde webshop te zien. We gaven drie verschillende budgetten, van 2500, 5000 en 7500 euro. Verder gaven we de helft van de mensen de mogelijkheid om te kiezen voor uitbetaling van het budget, net zoals nu mogelijk is met het IKB. Verder hadden respondenten de mogelijkheid om zelf een doel in te vullen waaraan ze hun budget wilden besteden.”
Een paar zaken vielen vervolgens op. “Allereerst kozen in verhouding minder mensen in de webshop voor uitbetaling van het budget dan nu in werkelijkheid het geval is”, vertelt Daniël. “Ov-abonnementen waren in de proef populair, net als aanvullende tandartsverzekeringen. Verder is de kans groter dat mensen gaan investeren in de verduurzaming van hun woning naarmate het bedrag hoger is. Collega’s die het financieel minder breed hebben, kozen naar verhouding vaak voor de optie om energiezuinige apparaten aan te schaffen. Het afbetalen van schulden was vooral een populaire optie onder jonge collega’s. Dezelfde resultaten kwamen onlangs ook terug in een rijksbreed onderzoek naar welke arbeidsvoorwaarden in de cao collega’s belangrijk vinden. En goede doelen zijn opvallend constant: ongeacht de hoogte van het budget geven veel mensen een klein deel ervan aan een goed doel. Als het experiment echt was geweest, had een goed doel tienduizend euro erbij gestort gekregen. Daar zit een hoop potentie! Vooral als je je realiseert dat de groep die meedeed aan ons experiment maar één procent van alle rijksambtenaren is.”
Invloed in kaart brengen
Onderdeel van de pilot was ook om een eerste inschatting te maken van wat het idee bijdraagt aan een duurzamere Rijksoverheid. Hierover gaf het Impact Institute een workshop. Welke invloed heeft een verbreding van de mogelijkheden van het IKB op het gebied van verduurzaming? Om die vraag te beantwoorden, zou de invloed van alle mogelijke bestedingsdoelen bekend moeten zijn. Het team besloot zich daarom na de workshop in de impactmeting te beperken tot het meten van de invloed van vier opties: goede doelen, het aflossen van schulden, de aanschaf van energiezuinige apparaten en het inbrengen van een eigen duurzaam IKB-idee. Voor elk van die opties werden plus- en minpunten op een rij gezet voor het milieu, de maatschappij, de persoon en de financiën. “Kwantificeren was hierbij natuurlijk lastig”, vertelt Manon. “Want hoeveel CO2 bespaar je als je schulden aflost? Wat je wel kunt stellen, is dat de maatschappelijke impact positief is en dat aflossing ook veel betekent voor iemand persoonlijk.”
Start van de onderhandelingen
De onderhandelingen over de nieuwe cao zijn inmiddels begonnen. Op 1 juli loopt de oude cao af. “Daisy en ik hebben laatst een Fix-it-sessie bezocht, waarvoor we als team waren uitgenodigd door de organisatie van de pilot”, vertelt Manon. “Meerdere experimententeams hadden ideeën die raken aan het IKB. In de Fix-it-sessie IDKB (Individueel Duurzaam Keuzebudget) is een toelichting gegeven op het IKB-systeem. Samen met andere deelnemers en collega’s van onder meer P-Direkt en het cao-team is vervolgens verkend wat de mogelijkheden zijn om dit onderwerp mee te nemen in de voorbereiding op de cao-onderhandelingen.” In de Fix-it-sessies - voortbordurend op de Design voor Duurzaam-methode – deelden deelnemers aan de pilot de opgehaalde inzichten van medewerkers onder meer met collega’s uit de bedrijfsvoering. Samen bespraken ze wat de mogelijkheden zijn om aan te haken op bestaande initiatieven en wat dit betekent voor de uitvoering in bijvoorbeeld P-direkt. “Ons idee is voor veel ideeën van andere teams faciliterend”, legt Daniël uit. “Als het IKB wordt verbreed, dan zou er bijvoorbeeld ook ruimte voor een reparatiebudget kunnen komen. We zijn benieuwd hoe de voorwaarden er concreet uit komen te zien.”