Impact maken vanuit een persoonlijke drive
Achter elk duurzaam plan zit een persoonlijke motivatie. Voor de rubriek ‘de persoon achter het plan’ spraken we deze keer Bas Claassen. Bas werkt nu zo’n twaalf jaar bij het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV), waarvan de afgelopen drie jaar als procesmanager op het programma duurzaamheid. Daarvoor hield hij zich bezig met huisvestingprojecten bij JenV. “Ik wilde meer impact maken en dit was een mooie kans: met een groep bevlogen verduurzamingscoördinatoren kunnen we veranderingen tot stand brengen bij een netwerk van 140.000 rijksmedewerkers”, zegt Bas.
De drive om impact te maken komt voort uit een bezorgdheid die Bas al langer voelt en die mede wordt gevoed door alle krantenberichten over de toestand van de natuur en het milieu. Al snel ging hij iets met die ongerustheid doen. “Ongeveer vijftien jaar geleden begon ik minder vlees te eten en minder nieuwe spullen te kopen. In plaats daarvan koop ik dan tweedehands spullen – ik vind het heel leuk om die bij veilinghuizen te vinden. Het is ontstaan vanuit het idee ‘alles minder doen’. En dat wilde ik ook bij mijn werk.”
Daarvoor bleken volop mogelijkheden te zijn bij JenV – een groot departement met 15 uitvoeringsorganisaties, die allemaal werken aan een veilige en rechtvaardige maatschappij. Die kernwaarden wil Bas verbinden aan de duurzaamheidsopgave: “Op een manier dat duurzaamheid geen extra opgave is, maar ‘ingebouwd’ in alles wat we doen. Het gaat om een systeemverandering. Daar voeren we het gesprek over.”
‘Zoek de verbanden’
Een gespreksonderwerp is bijvoorbeeld het verband tussen klimaatverandering en migratie. “Klimaatverandering leidt tot klimaatmigratie. Als we dat willen beïnvloeden, moeten wij ook ons gedrag veranderen en minder gaan uitstoten, bijvoorbeeld door minder te vliegen. Dat verhaal probeer ik over de bühne te brengen, samen met de collega’s bij onder andere de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), het Openbaar Ministerie (OM), de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) en de rechtspraak.”
"Wees je bewust van alles wat je doet, dat is het motto"
Bas wordt daarbij geïnspireerd door een aantal directe collega’s. Zoals Wolter van der Vlist, die door een nieuwe manier van aanbesteden regelde dat DJI nu lokaal en gezonder voedsel inkoopt en ook verspilling tegengaat. “Dat is beter voor de gezondheid en het welzijn van de gedetineerden, maar ook voor de afvalberg.” Een andere inspiratiebron is Ingelou Sybrandij, die bij de politie duurzaamheid als strategisch vraagstuk positioneerde, waardoor het niet meer alleen als een opgave voor de bedrijfsvoering werd gezien. “Samen met de collega’s bij het OM, het COA en de IND vormen zulke mensen een inspirerend netwerk van collega’s die ervoor gaan!” zegt Bas enthousiast.
Maar hij zoekt zijn inspiratie ook bij iemand als hoogleraar Jan Rotmans, bij wie hij een opleiding transitiemanagement gaat volgen. “We zitten immers in een transitie van een oud vervuilend systeem naar een nieuw toekomstbestendig systeem,” licht hij toe. “Er moet veel gebeuren en er is niet één weg naar een duurzame wereld. Dus hoop ik tijdens de opleiding te leren hoe we deze transitie binnen JenV de komende jaren verder vorm kunnen geven. Zijn we op de goede weg, wat kunnen we anders aanpakken of beter doen?”
Minder, slimmer en groener
De basis is voor Bas het besef dat veel dingen met elkaar verbonden zijn, en dat je over alles wat je doet goed moet nadenken. “Bij alle besluiten die je neemt, kun je de vraag stellen: heb ik het echt nodig, word ik hier echt gelukkiger van? Bij twijfel: slaap er nog een nachtje over. Wees je bewust van alles wat je doet, dat is het motto.” Die filosofie vertaalde hij in een visie voor JenV onder de titel ‘minder, slimmer en groener’. “Dat komt ook terug in de ‘trias energetica’, de driestappenstrategie voor energieverbruik in gebouwen. Zorg dat je eerst de vraag beperkt, gebruik voor de resterende vraag duurzame energie en heb je dan nog fossiele bronnen nodig, doe dat dan zo efficiënt en schoon mogelijk. Dat kun je eigenlijk op alles toepassen."
Waar Bas voldoening uit haalt? “Uit het creëren van een samenwerking met mensen waardoor beweging ontstaat. En uit het samen optrekken met gepassioneerde mensen om dingen te veranderen. In de duurzaamheidshoek zijn die mensen er veel, dat geeft energie.” Het doel is de gepassioneerde collega’s (controllers, financials, inkopers, bestuurders, etc.) in alle lagen van de organisatie te vinden en verbinden. Als dat lukt, ontstaat er volgens Bas een “duurzaam ecosysteem” waardoor er beweging komt in alle lagen van de organisatie. “In samenwerking met Nyenrode Business Universiteit hebben we een leiderschapsleergang vormgegeven”, meldt Bas. “Daarin hebben we met een aantal bestuurders en verduurzamingscoördinatoren de tijd genomen om het goede gesprek te voeren, om uiteindelijk duurzaamheid breder te borgen binnen JenV.”
Hindernissen overwinnen
Net als bij andere bewegingen gaat ook deze ontwikkeling wel eens met horten en stoten. Zoals vorig jaar, toen Bas’ mede-programmamanager en een communicatiecollega tegelijk vertrokken. “We gingen van vijf naar drie fte, dat was een aderlating.” Wat doe je dan? “Taken herverdelen en sommige dingen níet doen.” Maar één ding wilde het uitgedunde team in elk geval voor elkaar krijgen: de certificering voor niveau 3 van de CO₂-prestatieladder. “We moesten met zijn allen een stapje naar voren zetten; daardoor zijn we allemaal gegroeid”, vertelt Bas. “Ik heb er ook van geleerd om meer los te laten, om dingen te laten gebeuren. Best lastig, want ik ben een redelijke control freak. Mediteren helpt me daar goed bij.”
We hebben zojuist weer de externe audit achter de rug voor de herbeoordeling van niveau 3. Verspreid over meerdere dagen bekeek de auditor hoe de CO₂- prestatieladder binnen JenV wordt geïmplementeerd, en bezocht ze ook diverse locaties van de DJI, het COA en het OM. Bas: “De auditor is erg bezorgd over de gevolgen van klimaatverandering, maar ze werd positief verrast door het aantal mensen dat enthousiast bezig is met maatregelen. Aan het eind van de laatste audit-dag was ze daardoor toch hoopvol. Dat wij haar hoop gaven, dat deed me echt wat.”
Duurzaamheid leuk maken
Het is Bas’ vaste overtuiging dat je blijvend resultaat bereikt als je op een goede manier aandacht besteedt aan bewustwording bij medewerkers. “De kunst is om dat zo te doen dat mensen niet het wijzende vingertje voelen, maar je hen laat zien dat duurzaamheid leuk is. Als mensen het gevoel hebben dat ze iets wordt afgepakt, vinden ze het niet leuk meer. Ik wil ook niemand iets afpakken, maar ik blijf wel aangeven waarom ik bepaalde keuzes maak. Sinds 2018 vlieg ik niet meer, maar ga ik met de trein naar Spanje en vertel hoe leuk deze manier van reizen is. Als mensen iets verliezen, zorg dan dat je ze ook iets teruggeeft. Maar soms moet je ook met je vuist op tafel durven slaan, zoals met het weghalen van wegwerpkoffiebekers.”
Dus nee, niet alles is altijd leuk. Bas wordt ook wel eens boos. Bijvoorbeeld op bedrijven als Shell, die veel tijd en geld stoppen in een lobby om een duurzame transitie tegen te houden. En op de grote bedrijven om de boeren heen. “Die zijn meer bezig met winstbejag over de rug van de boeren, waarbij ze vaak valse beloftes doen. Dat oude denken maakt me boos: alleen naar de aandeelhouderswaarde kijken en niet naar de balans tussen people, planet en profit. Deze bedrijven weten best dat we in de grootste transitie van de mensheid zitten en dat hun businessmodel op de lange termijn niet meer houdbaar is. Zet dan een duurzame tak op en lever een positieve bijdrage!”
Focussen op het positieve
Toch overheerst bij Bas de positiviteit. “Ik concentreer me op ‘de stille onderstroom die aan positieve verandering werkt’, in de woorden van Jan Rotmans. Maar ook op de vele bedrijven die wél werken aan de transitie. Zoals de Boerschappen en de Bolster, die werken aan een duurzame, eerlijke voedselketen zonder verspilling. Of de honderden burgerinitiatieven, zoals energiecoöperatie Samen Om of No Waste Army, dat producten aanbiedt die gemaakt zijn van reststromen en daarmee boeren helpt. Zulke initiatieven vind ik mateloos interessant en sympathiek. Je kunt erin investeren en zo helpen om de transitie te versnellen. Dat geeft me toch weer hoop.”
Informatie over zulke initiatieven, en over duurzame ontwikkelingen in het algemeen, haalt Bas uit de krant, uit zijn netwerk en bijeenkomsten zoals die van DenkDoeDuurzaam. Hij heeft daarbij vooral belangstelling voor het transitiemanagement-denken en het denken in ecosystemen. “Je moet niet alles dichttimmeren met stuurgroepen, maar mensen de ruimte geven. Er moet ruimte zijn voor pilots – ruimte om te falen en om bij een volgende poging te laten zien hoe het wél kan. Zoals je bijvoorbeeld leest in de boeken van BlueCity over de circulaire economie.”
‘Je bent naast consument ook mens’
Tot slot: Wat is Bas’ belangrijkste boodschap? “Wees je ervan bewust dat je naast consument vooral ook mens bent. Dat geldt net zo goed op je werk. Je krijgt een iPad, een laptop én een telefoon aangeboden, maar die hoef je niet alle drie aan te nemen. Je kunt er ook één weigeren en met je leidinggevende het gesprek aangaan of dit wel nodig is.”