Reis naar duurzaamste cao bevlogen van start

Nieuwsbericht | 21-06-2023 | 13:53

Het begon allemaal met de ruim 300 inzendingen van rijksambtenaren afgelopen voorjaar, die volgden op de oproep over de pilot. De beste ideeën werden geselecteerd door het kernteam dat de pilot verduurzaming CAO Rijk begeleidt. Dat kernteam bestaat uit onder meer Gerard de Koe namens de werkgever, Marco Ouwehand (FNV, namens de vakbonden), leden van het programmateam Denk Doe Duurzaam en de duurzaamheidscoördinatoren van de Belastingdienst en DUO. Het team beoordeelde alle ideeën op uitvoerbaarheid, schaalbaarheid, impact, gedragsverandering, inclusiviteit en originaliteit. Sommige ideeën vielen, kijkend naar de criteria, af; andere, verwante ideeën werden samengevoegd. De veertien geselecteerde ideeën vind je op Selectie - Duurzame CAO.

Animo voor experimentteams

Na de selectie is voor elk idee een ‘experimentteam’ samengesteld uit alle mensen die zich hadden aangemeld als ‘ideehouder’ en als ‘meedenker’. Soms moest er wat worden geschoven, omdat niet elk idee evenveel belangstelling trok. “Er was veel animo voor bijvoorbeeld ‘Geef spullen een tweede leven’ en ‘Aantrekkelijk vegetarisch’,” zegt projectleider Marije. “Logisch; die raken ons allemaal. ‘Data als onbekende vervuiler’ trok minder mensen. Maar met wat rondbellen kwam dat ook goed.”

Dat gold ook voor de mix van deelnemers. “Tijdens de startdag zag ik mensen van de Belastingdienst, Rijkswaterstaat, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, de Arbeidsinspectie, de Raad voor de Rechtspraak... Van Haagse beleidsmedewerkers tot mensen van DUO in Groningen. Een mooie, diverse groep mensen.” Wel werd duidelijk dat medewerkers in volcontinu roosterdienst, bijvoorbeeld bij het KNMI, zich lastiger kunnen vrijmaken voor een pilot als deze. 

Deelnemer Klaas van der Sterren, adviseur afval- en materialenbeleid bij Rijkswaterstaat, kan gelukkig wel voldoende tijd vrijmaken. Hij werkt aan het idee ‘Geef spullen een tweede leven’. “Het gebruik van tweedehands spullen voor de thuiswerkplek kun je heel mooi ‘vangen’ in de cao,” stelt Klaas. “Nu zijn daar drempels voor, bijvoorbeeld het feit dat je een factuur moet kunnen inleveren – en op Marktplaats krijg je die niet. Aan dat probleem wil mijn team wat proberen te doen.” Zijn deelname aan de startdag is Klaas goed bevallen. “Ik vond het heel erg leuk om met een grote groep bij elkaar te zijn. Er was veel enthousiasme en bevlogenheid. Het voelde als een warm bad.”

Wat raakt rijksambtenaren?

Voor cao-coördinator Gerard de Koe zaten er zeker verrassende ideeën bij. “Niet meer na een paar jaar ‘automatisch’ je laptop, iPad of mobieltje inleveren, wanneer die het nog prima doet; daar had ik ook niet aan gedacht.” Gerard was blij dat er ook een idee zoals ‘natuurlijk beheerd groen’ bij zat. “We hebben als Rijksoverheid heel veel terreinen, dus als we daar een stap in weten te zetten, kan het echt impact hebben op biodiversiteit.” Maar of het dan ook onder arbeidsvoorwaarden valt? “We hebben gekeken naar wat werknemers raakt,” zegt Gerard. “Hoe reis je, hoe is het kantoor ingericht, hoe groen is het als je naar buiten kijkt? In cao-termen heb je het dan over ‘tertiaire arbeidsvoorwaarden’. Maar als werkgever en bonden willen we werknemers meer betrekken bij de cao en bij verduurzaming, en hier komt dat mooi samen.”

De link met Denk Doe Duurzaam is dus snel gelegd, stelt Marije Geluk, projectleider van deze pilot. “De nieuwe cao van 2024 is een belangrijke kans om onze bedrijfsvoering verder te verduurzamen. Door de arbeidsvoorwaarden én onze organisatie duurzamer te maken. Het is die combi die maakt dat deze pilot erg goed past binnen Denk Doe Duurzaam.”

Bovendien moet de Rijksoverheid als grootste werkgever en inkoper gewoon aan de bak, vindt Gerard de Koe, coördinator cao Rijk. “Als iemand aan de slag moet zijn wij het. Maar dan wel zó dat onze medewerkers erbij betrokken worden. En ik denk dat het helpt: bij de bedrijfsvoering zijn collega’s zeker met verduurzaming bezig, maar die lopen tegen van alles aan. Het helpt als we afspraken maken in de cao, dan kun je samen meer bereiken.”

Design voor duurzaam; een andere manier van werken

De teams gebruiken een voor de meeste mensen nieuwe methode: design thinking. Begeleider daarbij was Sem Carree die een achtergrond heeft in industrieel ontwerpen en werkt bij onder meer de TU Delft. Het uitgangspunt is dat je ontwerpt vanuit gebruikersinzichten, zonder van tevoren te weten wat je gaat maken. “Stap voor stap bij een goede, waardevolle oplossing komen waar mensen op zitten te wachten, in plaats van bovenaf iets op te leggen. Je probeert ideeën om te vormen naar kleine experimenten.”

”Dat doen de teams door vier dagen samen te gaan bouwen volgens de methode ‘design voor duurzaam’. Op dag één – dat was de startdag – leren de deelnemers elkaar kennen, ‘pakken ze het idee uit’, en beslissen ze wat ze gaan doen. “Het is een mix van nadenken over het idee, nieuwe mensen leren kennen, je eigen ideeën loslaten en samen tot één idee komen,” zegt Sem. “Het is nadenken in een snelkookpan om zoveel mogelijk gedachten te vormen.”

“Het is erg leuk om met zoveel mensen aan de slag te gaan met een innovatieve aanpak. Het was heel erg werken met de klok in de hand – vier minuten overleggen en gáán. Niet te lang praten en snel tot resultaat komen – De ontwerpers van Het Ontwerpreisbureau begeleiden de groepen daarbij op een energieke en creatieve manier en helpen hen onder gezonde tijdsdruk naar de volgende stap.”
Ook ‘meedenker’ Clara Henkes, beleidsmedewerker bij de Directie Maatschappelijke Ondersteuning Locatie op het ministerie van VWS, was erg te spreken over de aanpak. “Er werd een heel actieve denkmodus van ons verwacht. We moesten ons idee steeds meer toespitsen op iets heel erg praktisch. Dat werkte heel goed! Aan het eind van de dag kwamen we met een verbazend concreet plan.”

Sem zag vooral de passie voor duurzaamheid duidelijk terug bij de deelnemers. “Het was een leuke groep, de energie zat er goed in. Al was het voor velen ook een beetje spannend, alsof je naar een nieuwe school gaat.” De deelnemers moesten er wel aan herinnerd worden om eerst een goede probleemanalyse te doen. Is dit wel het echte probleem wat we moeten oplossen? Zitten onze collega's hier eigenlijk wel op te wachten? Hebben we het ze wel gevraagd, of blijven we in onze eigen bubbel? “Dat wordt vaak overgeslagen: je aannames testen en valideren.”

Het vervolg

Na de startdag volgen er nog vier teamdagen. Eind juni zijn er 2 dagen achter elkaar. Eerst bedenken de teams wat de gaten in het idee zijn en wat ze moeten weten, onderzoeken en testen. Van praten direct naar actie. Zo is Klaas’ team de inhoud van hun idee aan het aanscherpen en opschrijven. Ze zijn ook verkenningen aan het doen: via een poll vragen ze collega's of die wel zitten te wachten op tweedehands spullen. En ze verkennen bij facilitaire dienstverleners of er wel een markt is die de gebruikte spullen kan leveren. 

Clara's team werkt aan het idee ‘kies een duurzaam uitje als teamuitje’, ook bekend als Midden in de maatschappij. “We zijn aan 't bekijken of rijksmedewerkers interesse hebben om uitjes duurzamer en socialer te maken.” Zegt Clara. “Bijvoorbeeld je handen uit de mouwen steken tijdens NL Doet, of de tuin onderhouden bij een verzorgingshuis. Vaak ga je als team bowlen of borrelen, maar op deze manier kan je uitje bijdragen aan de maatschappij. Hoe mooi is dat?”

De volgende dag ontwikkelt ieder team hun idee door naar een concept – zoals vouchers voor repaircafé’s, of een methode voor het makkelijker kunnen aanschaffen van gebruikte producten. Dat concept gaan ze in de zomer testen; hiervoor is vanuit de pilot budget beschikbaar. Na de zomer brengen alle teams op de vierde teamdag de opbrengst van hun testen terug naar de groep. Denk hierbij aan een koppeling met een rijksonderdeel, een kostenraming en bewijs dat rijksambtenaren het onderzochte idee ook echt willen. Hiermee gaan de teams op dag vier nadenken over hoe ze dit kunnen aanbieden als opgeschaald experiment aan de jury. Dat gebeurt op dé demo dag in oktober. De jury kiest drie tot vijf experimenten om op te schalen in de periode oktober 2023 tot februari 2024. Deze worden vervolgens aangeboden aan de cao-partners, die de pilot meenemen in de onderhandelingen over de nieuwe cao. “Ik hoop dat onze voorstellen zo voor de hand liggend zijn dat ze overgenomen kunnen worden, in de cao of daarbuiten,” zegt deelnemer Klaas daarover.

Maar Gerard de Koe mikt op nog méér. “We hopen natuurlijk dat andere cao’s ons hierin gaan volgen, bijvoorbeeld bij provincies en gemeenten. Ik weet dat ze hier bij werkgeversvereniging AWVN ook heel druk mee zijn, net als bij veel bedrijven. Dat is mooi om te zien. Bestuurders van bedrijven zien ook dat er wat er aan de hand is met het klimaat en de biodiversiteit. Er moet echt iets gebeuren, de hele maatschappij moet in beweging komen. En het Rijk heeft hierin een voorbeeldrol!”

Duurzame cao in cijfers

327 mensen reageerden
160 ‘ideedroppers’ dropten een idee
123 ‘ideehouders’ dienden een idee in en werkten het uit
49 ‘meedenkers’ dachten mee
50 mensen deden mee aan de startdag
14 ideeën worden experimenten

Meer informatie

Meer informatie over de ideeën is te vinden op https://duurzamecao.nl/selectie