Rijksinkoop van energie: zoals thuis, maar dan een beetje anders

Als je wil verduurzamen volg je de trias energetica: besparen, duurzaam opwekken, groen inkopen. Bij het Rijk is Nora Nikolic sinds januari dit jaar hiervoor verantwoordelijk. In de functie van Categoriemanager Energie verzorgt zij en haar team de leveringscontracten van elektriciteit en gas en de meet- en monitoringdiensten voor de interne bedrijfsvoering van het Rijk. Nora: “Voor ik deze functie kreeg, heb ik mijn huis volledig verbouwd en energiezuinig gemaakt. Ik heb veel informatie over verduurzaming op iedereendoetwat opgehaald: een website van het Rijk om consumenten en MKB  te stimuleren bij het nemen van de eerste stap in verduurzaming. Toen de verbouwing klaar was en ik een ervaring rijker, begon ik mij af te vragen: wat doet het Rijk eigenlijk?” 

Voorbeeldfunctie

Als je energie nodig hebt moet je die inkopen, duurzaam en zo weinig mogelijk, want energie is kostbaar. Zeker nu. Voor het Rijk gaat Nora Nikolic samen met haar team namens het Rijk de markt op om via Europese aanbestedingen tot leveringsovereenkomsten te komen voor een grote hoeveelheid zeer diverse klanten. Het Ministerie van I&W heeft duizenden kleine aansluitingen (denk aan stoplichten, tunnels en sluizen), het Rijksvastgoedbedrijf veel Rijkskantoorpanden, en het Ministerie van J&V en Defensie zit weer anders in elkaar. Elk ministerie heeft zo zijn eigen energieprofiel. Dit is inkoop-technisch een uitdaging, het Rijk is eigenlijk een hoop verschillende huishoudens bij elkaar. “Daarnaast: als Rijk hebben wij toch een andere positie bij inkoop dan een gemiddeld huishouden. Door ons inkoopvolume hebben we een grotere invloed op de energiemarkt. We gebruiken deze positie om leveranciers te stimuleren om bijvoorbeeld groene productie uit te breiden maar ook om samen met ons applicaties of diensten te ontwikkelen waarmee wij meer inzichten uit de enorme hoeveelheid verbruiks-data kunnen halen. Maar wij zijn niet de enige die dit doen, er zijn steeds meer inkoopcoöperaties zoals samenwerkingsverbanden binnen en tussen gemeenten en provincies die met leveranciers nauwer samenwerken om hun dienstverlening te verbeteren.”

Het Rijk wil met de positie die zij heeft een voorbeeldfunctie vervullen. Waar het gaat om het reduceren van het energieverbruik in de Rijkskantoren, worden al jaren goede stappen gezet. Maar het kan nog beter. “Zeker met de ontwikkelingen van de afgelopen maanden kunnen wij niet verwachten dat alle Nederlandse huishoudens gas gaan besparen, terwijl in de gebouwen van het Rijk de thermostaat fijn hoog staat.” Daarom gaat ook bij het Rijk de thermostaat omlaag, en in de zomer wordt minder gekoeld. De voorbeeldrol van het Rijk gaat ook op voor het doel dat in 2030 50% van gasverbruik groen gas moet zijn. “Een paar jaar terug hebben we geprobeerd om leveringsovereenkomst voor groen gas af te sluiten in een innovatieve constructie met een leverancier en een biogasproducent. Maar de markt bleek hier helaas nog niet klaar voor. De huidige onzekerheid over gastoevoer naar de EU en de grote prijsschommelingen in de gasprijzen, en de effecten daarvan, maken onze afhankelijkheid van gas pijnlijk inzichtelijk. Wanneer je beseft dat 40% van al het gas in Nederland gebruikt wordt voor het opwekken van elektriciteit is het duidelijk: we moeten niet alleen minder gas gaan gebruiken, maar ook minder elektriciteit.”

Duurzaam opwekken, groen inkopen

Het Rijk heeft beschikking over rijksgronden, en zet deze in voor maatschappelijke doeleinden. Grond is schaars in Nederland. Het Rijk stimuleert de realisatie van duurzame energieopwekprojecten via gronduitgifte. De stroom die dat oplevert, wordt vervolgens in Nederland verkocht. Zo draagt het Rijk bij aan additionaliteit. Het Rijk kan deze stroom ook zelf inkopen, indirect via een leverancier of direct bij de producent. Een voorbeeld hiervan is Maasvlakte 2. Op grond die in handen is van het Rijk, bouwt Eneco 22 windturbines. “Zo zie je een heel scala aan elektriciteitsbronnen ontstaan, dat is juist wat we willen. Het in elkaar vlechten van deze diverse en duurzame bronnen-mix vraagt een andere manier van inkopen en contracteren: energie inkoop 2.0 zeg maar. In gesprekken met energieleveranciers spelen dan ook niet alleen prijs en duurzaamheid een rol, maar gaat het ook over een hogere mate van wederzijdse flexibiliteit en kennis en inzicht over het eigen verbruik. Hebben we deze energie-opwek op grote schaal eenmaal voldoende gerealiseerd, dan gaan wij verder met het oppakken van de eigen opwek op kleinere schaal. Via zonnepanelen op Rijksdaken bijvoorbeeld. ” zegt Nora. 

Verder dan klimaatneutraal

Goed bezig dus, zou je zeggen, maar de doelstellingen zijn onverminderd hoog. Energie (elektriciteit en gas) is goed voor bijna de helft van de CO₂- uitstoot van het rijk. “In de bewustwording maken we goede stappen, maar er is nog veel te winnen. We denken aan klimaatneutraliteit, iets dat we inmiddels goed begrijpen en in de hele rijksbedrijfsvoering aan het inrichten zijn. Wat betreft energie moeten we voor het ‘huishouden Rijk’ een pad voor de energietransitie inrichten. Klimaatneutraliteit mag klinken als een geslaagd eindstation, en het is iets om best trots op te zijn, maar het is op het moment nog een papieren werkelijkheid. Je bent als Rijk klimaatneutraal als jouw verbruik op jaarbasis gelijk is aan de duurzame inkoop van energie, maar in het echt zijn er dagelijks, per uur zelfs, pieken en dalen in het verbruik. Zonne- en windenergie zijn mooie duurzame manieren om energie op te wekken, maar ze zijn onvoorspelbaar. Er zijn momenten dat de zon niet schijnt en de wind niet waait. In ons huidige systeem worden deze moment opgevangen met energie uit fossiele brandstoffen. Op papier, over het jaar genomen, lijken we dan klimaatneutraal. Maar onszelf als Rijk werkelijk losmaken van fossiele energiebronnen voor onze bedrijfsvoering, dat is het echte werk. Daar wil ik met het categorieteam, Rijksklanten en de markt mee aan de slag.”

Iedereen moet omschakelen

Het realiseren van een volledige energietransitie gaat dus niet vanzelf, ook bij het Rijk is het pionieren. Er zijn veel onbekendheden en veranderingen “Om die pieken en dalen op te kunnen vangen en om te gaan met onvoorspelbaarheid, moeten we niet meer rekenen op jaarbasis maar op uur-basis. Op dit moment hebben we nog leveringscontracten waarbij we energie via termijninkoop inkopen. Dit geeft het Rijk budgetzekerheid, een beetje vergelijkbaar met hoe mensen thuis een vast prijscontract afsluiten. Maar voor de energietransitie moeten we een laagje dieper gaan en inkoop van energie koppelen aan ons verbruik. Hier past het ouderwetse inkoopmodel van ver vooruit inkopen niet meer goed bij. Eigen opwek kan een belangrijk bron zijn: net zoals de zonnepanelen thuis of op de zaak. Je hoeft dan minder in te kopen. Liefst met een batterij erbij voor tijdelijke opslag als je overschot hebt, zodat ‘s- avonds de lichten aan kunnen met de energie die je overdag opwekt. Met goede batterijen kunnen we een tekort aan elektriciteit of hoge prijzen beter opvangen.” zegt Nora.

Het denken over energie moet om, als het aan Nora ligt. “De energierekening moet niet meer alleen gezien worden als een pure facilitaire aangelegenheid van ieder overheidsgebouw, maar als een belangrijk middel om tot de nodige CO₂-uitstootbesparing te komen. Iedereen in Nederland, en zeker het Rijk, moet omschakelen en aan de trias energetica denken wanneer zij hun rekening zien: minder gebruiken, duurzaam opwekken, groen inkopen. Als iedereen op deze manier gaat denken en zijn gedrag daarop steeds aanpast dan zijn we echt bezig aan de energietransitie en alleen dan kunnen we onze doelen halen.”