Ontsnappen is onmogelijk: het Rijk wordt langzaam circulair
Tijdens de Week van de Circulaire Economie stond het streven naar een volledig circulair Nederland in 2050 centraal, een landelijk doel dat ook voor de bedrijfsvoering van de Rijksoverheid geldt. Deze negende editie benadrukte het belang van slim omgaan met grondstoffen, door hergebruik en innovatie in de spotlight te zetten. Van 11 tot en met 16 maart werden bij de Rijksoverheid kennis en ervaringen uitgewisseld aan de hand van bijeenkomsten, spellen, sprekers en ruilbeurzen. Alles bij elkaar een rijksbrede oproep tot samenwerking binnen product- en materiaalketens, want alleen zo kan de droom van een circulaire Rijksoverheid werkelijkheid worden.
Een open ruimte, met in het midden twee brede tafels, van elkaar gescheiden door een wandje. Felle kleuren, waaronder veel groen, springen in het oog. Bakjes met verschillende soorten afval, boeken over hergebruik en puzzelstukjes die een cirkel vormen. Wellicht niet volledig wat je verwacht bij een escape room. Maar dit is er dan ook niet zomaar één: het is de Circulaire Escape Room, ontwikkeld door PHI Factory. Bij verschillende ministeries vinden ze deze week plaats. Als initiatiefnemer van Rijk Circulair is Charlotte Zum Vörde Sive Vörding de juiste persoon om aan te vragen waarom dit ontsnappingsspel deze week de rijkskantoren langsgaat. Charlotte: “Met de escape room willen we mensen op een speelse manier laten ervaren hoe het kán: circulair werken en leven. We hebben voor deze vorm gekozen omdat mensen nou eenmaal van spelletjes houden. Een escape room is toegankelijk, uniek én gezellig. Dat maakt het een goede aanvulling op de serieuzere manieren waarop circulariteit onder de aandacht wordt gebracht binnen het Rijk.”
Rijk Circulair
Het ministerie van Volksgezondheid en Sport (VWS) trapte de Week van de Circulaire Economie intern af met een circulaire escaperoom in het gebouw De Resident. Teams van Facilitair en Huisvesting en de directie Langdurige Zorg gingen de uitdaging aan. Ray Heus, senior-adviseur bedrijfsvoering binnen Team Facilitair: “Buiten dat het een hele goede manier is om je werkweek te starten is het ook waardevol om samen met het team na te denken over de impact die wij hebben op onze kinderen en kleinkinderen. Dat op een speels manier doen, geeft net weer een andere dimensie aan het vraagstuk.” Helaas was het team Facilitair en Huisvesting net te laat met het ontsnappen uit de escaperoom, maar aan hun enthousiasme lag het niet.
Rijk Circulair nam het initiatief om de escape rooms te organiseren en zocht de samenwerking op met de departementen. Charlotte is adviseur duurzaamheid bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW), vanuit waar ze het interdepartementale initiatief Rijk Circulair oprichtte, samen met Reinier Guijt. Het doel van Rijk Circulair is om de bedrijfsvoering van de Rijksoverheid circulair te maken. Hierbij werken ze samen met experts van andere departementen en ondersteunende programma’s als Denk Doe Duurzaam. “We gaan niet opnieuw het wiel uitvinden, maar proberen juist interdepartementaal verbinding te leggen tussen mensen en initiatieven die goed op weg zijn. Door een community op te bouwen hopen we enthousiastelingen met elkaar in contact te kunnen brengen”, vertelt Charlotte, terwijl Reinier ijverig een puzzel in elkaar probeert te schuiven in de Circulaire Escape Room. “Reinier richt zich met name op de tooling – hoe kunnen we circulariteit meetbaar maken – en de governance, hoe kunnen we deze structuur vastleggen.”
Circulariteit als tastbaar thema
Nadat Reiniers team met een voorsprong van slechts luttele seconden zijn tegenstanders aftroeft, vertelt hij enthousiast over zijn ervaring in de escape room. “Het gaat ontzettend snel, daarom is het fijn dat er plenair wordt geëvalueerd en afgesloten en je zo nog wat meer informatie meekrijgt als deelnemer. Maar je merkt dat het werkt om een onderwerp als circulariteit tastbaar te maken door er letterlijk mee te spelen. Het is erg leuk om te doen.” Op dat moment weet hij nog niet dat het team nà hem een nieuw snelheidsrecord zal neerzetten…
In dat volgende team zitten onder meer Sabien van der Leij, de nieuwe programmamanager van Denk Doe Duurzaam, en plaatsvervangend secretaris-generaal van IenW Hillie Beentjes, die ook portefeuillehouder is voor de verduurzaming van het Rijk namens de Interdepartementale Commissie Bedrijfsvoering Rijksdienst (ICBR). Ook zij is positief over deze ludieke wijze om het bewustzijn rond het thema circulariteit te vergroten: “Iedereen was enthousiast en deed z’n best, dus dat werkte goed. Toch deden we wel een aantal foute zetten: zo mocht het drinkglas niet in de glasbak, maar bij restafval. Dat wist ik niet”, vertelt Hillie over een onderdeel van de escape room. “In mijn idee is dat ook het verband met de rijksbrede werkelijkheid: de meeste mensen willen echt wel, maar vinden het moeilijk om concrete stappen te zetten.”
Van bewustwording naar concrete stappen
Sabien is het daarmee eens. Als kersverse programmamanager van Denk Doe Duurzaam wil ze dan ook helpen met het versnellen van de circulaire transitie. “De ecologische voetafdruk van de Rijksoverheid is enorm, dat weten we allemaal. Het voordeel van zo’n gigantische organisatie is dat we daardoor ook een enorme positieve impact kunnen maken.” Die ambitie heeft het Rijk ook, zegt Hillie: “We hebben duurzaamheidsdoelen, die we ieder jaar vaststellen en monitoren. Dat laatste is af en toe lastig doordat departementen deels ook hun eigen doelen hebben. Om die reden vonden we het een heel mooi resultaat dat ieder departement de CO₂-prestatieladder ging toepassen. Er kwam daardoor merkbaar meer focus op duurzaamheid, het kwam overal hoger op de agenda.”
Die groeiende bewustwording heeft Sabien ook ervaren, met name in haar eerdere functie als categoriemanager. “Destijds ben ik begonnen met de opzet voor de circulaire kantoorinrichting voor de hele Rijksoverheid. Circulaire Economie was toen nog vrij nieuw, maar je ziet dat er in de loop van de tijd veel meer initiatieven zijn ontstaan. Naast circulaire kantoorinrichting is er circulaire bedrijfskleding, worden er hier en daar al ICT-middelen hergebruikt en ik begreep dat zelfs de koffiedrab wordt gebruikt voor het kweken van oesterzwammen die in vegetarische gerechten voor de bedrijfsrestaurants worden verwerkt. Er gebeurt dus al ontzettend veel op het gebied van circulariteit!” Overigens geeft Sabien duidelijk het goede voorbeeld: haar outfit is volledig tweedehands. “Pre-loved, zoals we dat dan noemen”, voegt ze toe.
Het belang van circulaire initiatieven
Hillie onderstreept het belang van dergelijke circulaire initiatieven, zowel zakelijk als privé: “Met de opkomst van marktplaatsen en repair-cafés zal de omgang met materialen ook anders worden. En activiteiten zoals de Circulaire Escape Room kunnen enkel positief bijdragen aan deze verandering.” Dat beamen ook de deelnemers van de escape room bij EZK en LNV, waar er drie sessies waren waar collega’s tegen elkaar streden. Een quote van één van de deelnemers: ”Ik dacht dat ik best wel wat van circulaire economie wist, maar ik heb toch nog nieuwe dingen geleerd”.
De escape room was niet de enige leerzame en leuke activiteit voor rijksambtenaren tijdens de Week van de Circulaire Economie. Zo hielden het ministerie van Justitie en Veiligheid en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een kledingruilbeurs, waar styliste Victorien de bezoekers bijstond bij hun keuze voor de ‘pre-loved’ items in de vele rekken in de ontvangsthal van de twee ministeries. Haar adviezen gingen niet alleen over wat mooi staat: “Als je je kleding vaker draagt, kun je een significante impact hebben op het milieu. Wanneer jij je kleding verdubbelt in draagmomenten, zorgt dat voor wel 44% vermindering van CO₂-uitstoot”.
Waar beter te beginnen dan bij jezelf?
Ambtenaren bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Immigratie- en Naturalisatiedienst konden een heuse Virtual Reality-ervaring over circulariteit en duurzaamheid meemaken. Deze VR-experience biedt een unieke ervaring die aanmoedigt om onze planeet vanuit een nieuw perspectief te verkennen en te ontdekken. Meer dan honderd collega's deden mee en werden uitgedaagd zich aan te sluiten bij de duurzame missie. “We nemen de aarde ‘for granted’, en veel dingen die normaal zijn, zoals zuurstof, de atmosfeer, geven een gevoel dat we er oneindig over kunnen beschikken. Maar tegelijk is er ook de realisatie dat dat het enige is dat we hebben. Ik wil een bijdrage leveren om dat te behouden.” zegt een deelnemer na afloop. “Je realiseert je vooral dat er maar één aardbol is en vraagt je nog meer af wat je zelf kunt doen om het leven op aarde en onze planeet te beschermen. Waar beter te beginnen dan bij jezelf?”
Klimaatgeneraal
Het ministerie van Defensie had ‘Klimaatgeneraal’ Tom Middendorp in Den Haag te gast als spreker. In een volle zaal benadrukte die dat duurzaamheid een integraal en essentieel onderdeel van de missies moet zijn. Niet alleen omdat grondstoffen op raken, maar ook uit kostenbesparing, voor de veiligheid en om die missies logistiek en operationeel onafhankelijker uit te kunnen uitvoeren. En omdat klimaatverandering en schaarste tot conflicten en destabilisatie, en dus tot minder veiligheid leiden zoals ook de NAVO onderkent. Middendorp eindigt zijn verhaal hoopvol, want oplossingen zijn er ook: levensduurverlenging, vaker in zee gaan met startups om slimme innovaties in te zetten, eco-design en meer somt hij op. De weg vooruit is de weg om te gaan.
Heb je de bijeenkomst gemist? Beluister dan de podcast ‘Transformatiekracht’, waarin hij zijn verhaal al eens eerder deed. Middendorp schreef er ook het boek ‘De Klimaatgeneraal – bouwen aan weerbaarheid’ over, dat nu wordt verfilmd en einde dit jaar als driedelige serie verschijnt.
Sluit je aan bij Rijk Circulair!
De noodzaak voor een circulaire bedrijfsvoering verdwijnt natuurlijk niet na de Week van de Circulaire Economie – hoe geslaagd deze ook was. Daarom nodigt Charlotte iedere rijkscollega die vragen of ideeën heeft, of simpelweg onderdeel wil zijn van de community van Rijk Circulair en haar missie, uit om contact op te nemen via rijkcirculair@minienw.nl. Ook kun je je inschrijven voor de nieuwsbrief.