Het einde van vrijblijvendheid: Jurriën Hamer over de noodzaak van samen verduurzamen
Met elkaar praten over duurzaamheid. Hoognodig, maar vaak brengt het ongemakkelijkheid met zich mee. Wat eten we tijdens de lunch? Vliegen we naar de conferentie? Ga je mee shoppen? Dit soort vragen lijken heel onschuldig, maar elke keuze heeft ecologische gevolgen die moeten worden meegewogen. Dat maakt die gesprekken niet zo makkelijk meer om te voeren, ziet ook publieksfilosoof Jurriën Hamer. Daarom ging hij tijdens het evenement ‘Duurzaam Doen! Duurzaam Rijk in actie’ op 4 oktober het gesprek aan met rijksambtenaren.
Jurriën Hamer is filosoof, jurist en schrijver. Hij studeerde filosofie en rechten en promoveerde in 2017 aan de Universiteit Utrecht. In 2021 won hij de Socratesbeker met zijn boek Waarom schurken pech hebben en helden geluk, waarin hij schrijft over hoe ons geloof in de vrije wil noodzakelijke persoonlijke en maatschappelijke verandering tegenhoudt. Op 4 oktober was hij spreker tijdens het evenement Duurzaam Doen! Duurzaam Rijk in actie.
Verduurzamen is bittere noodzaak
“Het evenement ging over de ambitie en noodzaak om de Rijksoverheid te verduurzamen, en daar samen aan te werken”, begint Jurriën. “Die samenwerking is soms lastig, want hoever kan je gaan om de ander te motiveren betere beslissingen te maken, en hoe moet je die boodschap eigenlijk verwoorden?” Hij erkent dat gesprekken over duurzaamheid ongemakkelijk zijn, maar vindt dat ze allesbehalve vermeden moeten worden. “Je kunt klimaatverandering ook niet vermijden. Verduurzaming is geen sympathiek ideaal, maar pure noodzaak. Dat zou erover praten ook moeten zijn.”
“Verduurzaming is geen sympathiek ideaal, maar pure noodzaak. Dat zou erover praten ook moeten zijn. Je kunt klimaatverandering ook niet vermijden.”
Is de urgentie van verduurzamen dan nog niet duidelijk genoeg? Jurriën vindt van niet: “Verduurzamen wordt nog te veel benaderd als keuze. Milieubewust leven heeft de status van een levensstijl waar je voor kunt kiezen, net als een spiritueel of sportief leven. ‘De één eet veganistisch en de ander houdt erg van barbecueën’. Maar het is geen keuze: het is een absolute noodzaak. Verduurzaming is van moreel belang, want hoe meer klimaatverandering uit de hand loopt, hoe moeilijker het wordt om veilig te kunnen leven, gezond te blijven en genoeg voedsel beschikbaar te hebben. Het zijn dít soort argumenten waar niemand omheen kan, en die dan ook vaker gebruikt zouden moeten worden. Waar zijn we zonder veiligheid en voedselzekerheid? Dat is wat er op het spel staat en wat je moet gebruiken om anderen om hulp te vragen.”
“Als we de ander benaderen als ‘strijdmakker’ in plaats van dat we met het vingertje gaan wijzen, worden de ongemakkelijke gesprekken een stuk minder erg om aan te gaan.”
Vraag elkaar om hulp
Om hulp vragen? Hoe bedoelt Jurriën dat? “Elkaar aanspreken gaat niet om elkaar aan het kruis nagelen of om vergeving smeken. Niemand heeft iets aan excuses. Het is een hulpvraag, een roep om een bondgenoot. ‘Ik heb je hulp nodig om samen te verduurzamen, wil jij samen met mij deze strijd aangaan?’ Als we de ander benaderen als ‘strijdmakker’ in plaats van dat we met het vingertje gaan wijzen, worden de ongemakkelijke gesprekken een stuk minder erg om aan te gaan. Met die houding worden worstelingen ook makkelijker om te delen en verwacht ik dat mensen inzien dat hun weerstand en obstakels hen niet zwak maken, maar juist zorgen voor herkenning en gezamenlijke oplossingen. We móéten elkaar helpen.” Later voegt Jurriën toe: “Persoonlijk om hulp gevraagd worden is een grotere motivatie om in actie te komen dan theoretische uiteenzetting van feiten. Bovendien kennen we die allemaal wel.”
Vrijheid en vrijblijvendheid
“Verduurzamen als collectief zou geen kwestie moeten zijn van politieke overtuiging of religie – het is de basis van een functionerende maatschappij”, gaat Jurriën verder. Dat is iets wat we allemaal willen. Waarom heeft die cultuuromslag dan niet allang plaatsgevonden? “Omdat dat betekent dat we een stuk vrijheid moeten inleveren. Dat roept veel weerstand op. Maar het wordt meer en meer duidelijk dat ons gedrag simpelweg niet vrijblijvend is. Onze handelingen en keuzes hebben gevolgen voor onze omgeving. We zouden onszelf kunnen afvragen, hoe vrij zouden we eigenlijk moeten zijn, als we een leefbare basis voor iedereen willen hebben?”
De politiek speelt natuurlijk een rol, ook als het gaat om de verduurzaming van de Rijksoverheid zelf. Want wat de politiek aan het land vraagt, moet de rijksoverheid ‘als bedrijf’ minimaal ook zelf doen. “Maar”, zegt Jurriën, “pas als een ruime meerderheid onderkent dat er offers moeten worden gebracht, bijvoorbeeld in onze vrijheid, heeft de politiek het mandaat om alles te doen wat nodig is.” Maar gaat dat niet wat ver, onze vrijheid inperken omwille van het klimaat? “Natuurlijk niet”, antwoordt Jurriën. “De overheid is er altijd al geweest om het volk te beschermen. Vanuit die rol verbieden ze wel vaker dingen. Gedrag dat bijdraagt aan klimaatverandering en daardoor schadelijk is voor ieders leefomgeving, kan door de overheid worden ingeperkt. Dat geldt dan dus ook voor wat rijksambtenaren kunnen en mogen doen, of wat we moeten laten. Zolang het volk maar aangeeft dat te willen. Bovendien hebben we een duurzame wereld nodig om vrij te kúnnen zijn.”
Het Rijk als voorbeeld op 4 oktober
Wat hoopte Jurriën te bereiken op het Duurzaam Doen!-event? “Het Rijk heeft waar het gaat om de verduurzaming van Nederland een onmiskenbare voorbeeldfunctie, en dat strekt zich ook uit tot het privéleven van ambtenaren. Als je de boodschap niet voorleeft, is het moeilijk om anderen te overtuigen en om hulp te vragen. Daar hoopte ik ambtenaren meer van bewust te maken . Daarnaast wilde ik motivatie en ruimte te creëren om twijfels, obstakels en tegenargumenten met elkaar te delen. Dit is de grondslag voor nieuwe bondgenootschappen.”
Op 4 oktober organiseerde Denk Doe Duurzaam het event ‘Duurzaam Doen! Duurzaam Rijk in actie’. Deze bijeenkomst was uitsluitend voor rijksambtenaren en focuste zich op de vier duurzame bedrijfsvoeringsdoelen. Klik hier voor meer informatie over het programma en de locatie.