Welke arbeidsvoorwaarden vinden werknemers bij het Rijk belangrijk?
In januari heeft de werkgever Rijk onder werknemers bij het Rijk uitgevraagd welke arbeidsvoorwaarden zij belangrijk vinden. In totaal hebben ruim 17.000 werknemers meegedaan aan dit onderzoek. In dit bericht vindt u de resultaten daarvan. Deze resultaten vormen input voor de werkgever Rijk voor de onderhandelingen over een nieuwe CAO Rijk die starten op 19 maart.
Uitvraag arbeidsvoorwaarden
In een soort spel konden werknemers zestien verschillende soorten arbeidsvoorwaarden in belang rangschikken. Ook is gevraagd of werknemers tevreden zijn over deze arbeidsvoorwaarden. In het bijzonder is de mening gevraagd over duurzaamheid. Wat vinden werknemers van duurzame arbeidsvoorwaarden en keuzemogelijkheden, en vinden ze dat de werkgever Rijk de bedrijfsvoering moet verduurzamen? In totaal hebben meer dan 17.000 werknemers meegedaan. Dat is ruim voldoende om ook verschillen in uitkomsten tussen groepen werknemers te kunnen zien.
Top drie arbeidsvoorwaarden
Werknemers vinden loon de belangrijkste arbeidsvoorwaarde. De mogelijkheid om thuis te werken staat op plek twee. Het Rijk biedt hier, afhankelijk van je type werk – sinds de Corona-maatregelen – ruime mogelijkheden en het is duidelijk dat werknemers dit ook belangrijk vinden. Op plek drie staat een vast contract. Het Rijk biedt een vast dienstverband voor vast werk en werknemers geven aan dat belangrijk te vinden. In grafiek 1 staat het belang van alle zestien arbeidsvoorwaarden aangegeven.
Rangschikking belang arbeidsvoorwaarden
| Onderwerp | Cijfer 1-7 |
|---|---|
| Loon | 6,5 |
| Thuiswerken | 5,2 |
| Vast contract | 4,8 |
| Opleidingsmogelijkheden | 4,7 |
| Kopen, verkopen, sparen uren | 4,5 |
| OV-vergoeding | 4,2 |
| Extra belonen | 4,1 |
| Overige IKB-doelen | 4,1 |
| Budget verduurzaming woning | 3,7 |
| Mantelzorg | 3,7 |
| Verlof ouders | 3,4 |
| Fietsvergoeding | 3,3 |
| Groene IKB-doelen | 3,3 |
| Km vergoeding auto | 3,1 |
| Groene omgeving | 3,1 |
| Duurzaam bedrijfsrestaurant | 2,5 |
Verhouding belang en tevredenheid arbeidsvoorwaarden
Als een arbeidsvoorwaarde belangrijker is, is het ook van belang dat men daar tevredener over is. Als we kijken naar de verhouding tussen het belang dat men hecht aan een arbeidsvoorwaarde en hoe tevreden men daar over is, dan lijkt er een goede balans bij de meeste arbeidsvoorwaarden. Ze bevinden zich allemaal in de groene zone (grafiek 2). Alleen loon scoort hier lager. Over de belangrijkste arbeidsvoorwaarde is men minder tevreden dan gewenst. Het belang van loon is 6,5 op een 7-puntsschaal, terwijl men gemiddeld tevreden is met een score van 3 op een 5-puntsschaal (Bij de 5-puntschaal betekent 1 zeer ontevreden en 5 zeer tevreden). Als we kijken naar de spreiding is de groep die ontevreden is net iets groter dan de groep die tevreden is. De ontevredenheid is groter bij de werknemers in de Uitvoering en bij werknemers in Toezicht. Daar zakt de score net in de rode zone.
In het onderzoek is niet gevraagd waarom werknemers tevreden of ontevreden zijn. Over het vaste contract zijn werknemers het meest tevreden van alle zestien arbeidsvoorwaarden, gevolgd door de mogelijkheden om thuis te werken.
Pilot duurzame CAO Rijk
In het cao-akkoord 2022 – 2024 is afgesproken, dat de werkgever Rijk en vakbonden gezamenlijk werknemers zouden vragen om met ideeën te komen om de arbeidsvoorwaarden te verduurzamen. Hier zijn ruim 300 ideeën ingediend. Daaruit zijn er veertien gekozen, die door groepen werknemers uit heel het Rijk verder zijn uitgewerkt en uitgetest. Een deel van de ideeën heeft meer betrekking op de bedrijfsvoering en een deel ook op arbeidsvoorwaarden. Arbeidsvoorwaarden zijn in dit project breed opgevat: het gaat om alle aspecten waarmee je als werknemer in aanraking komt, dus ook bijvoorbeeld een groene werkomgeving of je ICT-middelen. Meer informatie hierover vind je onder Pilot duurzame cao.
Duurzame en traditionele arbeidsvoorwaarden
In grafiek 1 is te zien dat duurzame arbeidsvoorwaarden lager scoren (3,4 op een 7-puntschaal, waarbij 1 zeer onbelangrijk is, en 7 zeer belangrijk) in belang, dan de traditionele arbeidsvoorwaarden (4,4). Behoorlijk wat ideeën uit de pilot duurzame CAO Rijk hadden betrekking op IKB-doelen. De werkgever Rijk heeft de uitvraag gebruikt om ook te toetsen of de ideeën voor het opnemen van groene doelen in het IKB op draagvlak onder de werknemers kan rekenen. De uitvraag geeft aan, dat de huidige IKB-doelen hoger scoren dan groene IKB-doelen. Al scoort het huidige groene IKB-doel verduurzaming woning vrijwel gelijk met de huidige IKB-doelen. Binnen het IKB wordt de mogelijkheid om uren te kunnen kopen, verkopen en sparen het meeste gewaardeerd (plek 5).
Werknemers vinden duurzame werkgever en arbeidsvoorwaarden belangrijk
Naast de onderlinge vergelijking van arbeidsvoorwaarden is ook specifiek gevraagd of werknemers het belangrijk vinden, dat de werkgever Rijk duurzaam is. Hier blijkt grote steun voor te zijn zoals grafiek 3 weer geeft.
Van alle werknemers vindt 65% het (zeer) belangrijk dat de bedrijfsvoering duurzaam is. Een even grote groep vindt het belangrijk, dat de werkgever individuele duurzame keuzes ondersteunt. Dit sluit aan bij groene IKB-doelen. De helft van de werknemers vindt een groene CAO Rijk (zeer) belangrijk. Bij de drie vragen over het belang van duurzaamheid is er een minderheid, afhankelijk van de vraag varierend tussen 11% en 18%, die het (zeer) onbelangrijk vindt.
Belang van duurzaamheid
| (Zeer) belangrijk | (Zeer) onbelangrijk | |
|---|---|---|
| Bedrijfsvoering | 65% | 11% |
| CAO | 50% | 19% |
| Individuele keuzes | 65% | 10% |
Het draagvlak is bij alle groepen werknemers groot, maar er zijn verschillen tussen groepen werknemers.
Van alle werknemers heeft 15%, dus één op de zeven personen, groene IKB-doelen op plek één of twee gezet. De werknemers die op alle drie de duurzaamheidsvragen heeft geantwoord dat het zeer belangrijk is, werken vaker bij Beleid en Kennisinstellingen en zijn vaker jonger dan 30 jaar.
Welke groene IKB-doelen toevoegen?
Van de werknemers vindt dus 65% het (zeer) belangrijk, dat de werkgever Rijk individuele duurzame keuzes ondersteunt. Vervolgens is gevraagd om uit een lijst met groene IKB-doelen maximaal drie groene IKB-doelen toe te voegen. Het was ook mogelijk om ervoor te kiezen geen groene doelen toe te voegen. Van de werknemers koos 11% voor deze mogelijkheid. Dat sluit aan bij de uitkomst van de vraag over duurzame individuele keuzes.
De drie meest gekozen groene doelen zijn privé reizen trein, energiezuinige apparaten en onderhoud fiets.
Voorkeur groene IKB-doelen
| Onderwerp | Percentage |
|---|---|
| Geen duurzaam doel | 11% |
| Groen goed doel | 4% |
| Deelvervoer | 9% |
| Reparatie kleding, apparaten | 16% |
| Vergroenen tuin | 16% |
| Biologisch groenteabonnement | 17% |
| Aflossen studieschuld | 26% |
| Onderhoud fiets | 42% |
| Energiezuinige apparaten | 43% |
| Privéreizen trein | 66% |
Bij de keuze voor specifieke doelen zijn verschillen tussen groepen werknemers te zien. Van de werknemers gaf bijna een kwart aan (23%), dat zij ondersteuning van de werkgever bij individuele duurzame keuze zeer belangrijk vinden. Deze groep kiest meer dan gemiddeld voor het toevoegen van een biologisch groenteabonnement (27% van deze groep kiest hiervoor tegenover 17% van alle werknemers) en vergroenen tuin (21% tegenover 16% van alle werknemers). Aflossen studieschuld is populair bij de werknemers jonger dan 30 jaar (63% tegenover 26% van alle werknemers). Ook scoort privé reizen trein bij deze groep nog hoger dan gemiddeld (76% tegenover 66% van alle werknemers). Werknemers in de lagere schalen (schaal 1 t/m 8) kiezen vaker dan gemiddeld voor het toevoegen van duurzame apparaten (49% van deze groep tegenover 43% van alle werknemers) en reparaties (19% tegenover 16% van alle werknemers).
Arbeid en zorg
Bij het belang van arbeidsvoorwaarden scoort mantelzorg (plek 10) net iets hoger dan verlof voor ouders (plek 11). Bijna een kwart (23%) geeft het een score van 5,6 of 7 op een 7-puntsschaal. Deze groep werkt iets meer dan gemiddeld in de uitvoering (28%) en is met name vaker ouder: 37% van 50 tot 60-jarigen en 41% van de 60-plussers. De tevredenheid over deze arbeidsvoorwaarde is gemiddeld (namelijk score 3 op 5-puntschaal). Bij de groep die het heel belangrijk vindt ligt de tevredenheid net iets lager (2,8). Van de werknemers is 17% ontevreden over de mogelijkheden van mantelzorg binnen het Rijk.
Al staat verlof voor ouders net een plekje lager, ook hier geeft bijna een kwart (24%) het een score van 5,6 of 7 op een 7-puntschaal. Dat is vooral de leeftijdsgroep van 30 tot 40 jaar, die het verlof voor ouders belangrijk vindt. Hier ligt het percentage op 44%. Het verlof voor ouders is bij het Rijk goed geregeld. Slechts 5% van de werknemers is hier ontevreden over (1,2 of 3 op 7-puntschaal). Opvallend is dat werknemers die veel dienstreizen maken (vier of vijf dagen per week) hierover iets minder tevreden zijn (14%).
Bij zowel mantelzorg als verlof voor ouders is er niet noemenswaardig verschil in de scores tussen mannen en vrouwen. Bij vrouwen scoort het belang op beide arbeidsvoorwaarden net iets hoger.
Opleidingsmogelijkheden
De opleidingsmogelijkheden zijn belangrijk voor werknemers (plek 4). 56% van de werknemers is tevreden over de opleidingsmogelijkheden (score 4 of 5 op 5-puntschaal); 16% is ontevreden (score van 1 of 2). De tevredenheid is bovengemiddeld bij het lijnmanagement (66%), terwijl de ontevredenheid bovengemiddeld is bij werknemers die roosterdiensten draaien (24%). De ontevredenheid is het laagste bij de 60-plussers.
Reiskostenvergoeding
De vergoeding voor het openbaar vervoer wordt belangrijker gevonden (plek 5) dan de kilometervergoeding voor de auto (plek 14). Werknemers in de lagere schalen (1 t/m 8) vinden de kilometervergoeding voor de auto belangrijker (score 3,7 op 7-puntschaal) dan de gemiddelde werknemer (3,1).
Extra belonen
Het belang dat werknemers hechten aan extra belonen staat op plek 7. Werknemers in de lagere schalen (1 t/m 8) hechten hier bovengemiddeld aan (4,5 versus 4,1 gemiddeld op 7-puntschaal). Tegelijkertijd is men van alle zestien arbeidsvoorwaarden het minst tevreden over extra belonen (2,7 op 5-puntschaal).
Conclusies
Welke conclusies kunnen we trekken uit de uitvraag die door ruim 17.000 werknemers is ingevuld? Het verband tussen het belang dat werknemers hechten aan een arbeidsvoorwaarde en de tevredenheid daarover is voor de meeste arbeidsvoorwaarden in orde. Alleen op loon, de belangrijkste arbeidsvoorwaarde voor werknemers, is de score aan de lage kant.
De investering die is gedaan in de mogelijkheden van thuiswerken voorziet in een grote behoefte bij werknemers en de tevredenheid hierover is hoog.
Er is draagvlak onder werknemers voor verduurzaming, in de bedrijfsvoering, de cao en bij het ondersteunen van individuele keuzes. Van belang daarbij is dat de traditionele arbeidsvoorwaarden als loon, arbeidscontract en opleidingsmogelijkheden op orde zijn.
Helder in de uitkomst van dit onderzoek is dat werknemers belang hechten aan arbeidsvoorwaarden die voor hen relevant zijn. Jonge werknemers (onder 30 jaar) hechten aan het opnemen van aflossing studieschuld in het IKB, werknemers in de leeftijd van 30 tot 40 jaar hechten aan goede verlofregelingen voor ouders, en oudere werknemers vinden mantelzorg van belang. Niet iedereen hoeft dezelfde keuzes te maken, maar relevant is dat de cao voor verschillende groepen relevante arbeidsvoorwaarden of keuzemogelijkheden biedt.
Deze uitkomst geeft inzicht in het belang dat werknemers en groepen werknemers hechten aan verschillende arbeidsvoorwaarden en de tevredenheid daarover. De precieze motivatie daarachter kan je uit het onderzoek niet halen. Het onderzoek biedt echter goede input voor de werkgever Rijk om zich daarin te gaan verdiepen.