Bespreek het: Betere gesprekken over duurzaamheid mogelijk maken in de cao
De transitie naar een duurzame manier van leven en werken vraagt om actie. Overstappen op schone energie, duurzamer inkopen, bewuster reizen, materialen hergebruiken: het is allemaal een kwestie van doen. Liefst met zoveel mogelijk mensen. Maar hoe enthousiasmeer je anderen om ook duurzame keuzes te maken en gedrag te veranderen? Op die vraag zocht een groep rijkscollega’s vanuit verschillende departementen een antwoord. Hun idee voor de pilot verduurzaming CAO Rijk richt zich niet alleen op de voetafdruk, maar voornamelijk op de ‘handafdruk’ van rijksambtenaren. “Het gesprek over dilemma’s rondom duurzaamheid is soms ingewikkeld, maar juist hierin liggen veel kansen.”
Bespreek het! Zo heet het idee dat de groep uitwerkte tot experiment tijdens de eerste fase van de pilot. Charlotte van Slagmaat (IenW), Anouk Schuren (OCW), Adrieke de Kraker (IenW), Sanne Boogers (RVO) en Wessel Kok (Nederlandse Arbeidsinspectie) voegden hierin verschillende inzendingen samen tot één voorstel, dat Anouk op 4 oktober presenteerde aan de jury van de cao-pilot.
Design Thinking
“We kenden elkaar als teamgenoten nog niet, voorafgaand aan dit traject”, vertelt Anouk. Ze werkt als beleidsmedewerker bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, waar haar dagelijks werk draait om de verduurzaming van de culturele sector. Daarnaast is ze op vrijwillige basis klimaatcoach bij Stichting KlimaatGesprekken. “Het omzetten van ons idee naar experiment gebeurde in het cao-traject met behulp van Design Thinking. Met veel experimenteren hebben we steeds elementen van de aanpak getest bij collega’s. Zo hebben we informatie gekregen over wat aanslaat en wat belangrijk wordt gevonden, waardoor we de aanpak echt kunnen toesnijden op rijksambtenaren.
Onze aanpak bracht op twee manieren verbinding”, vertelt ze. “Enerzijds tussen rijksmedewerkers, omdat we het gesprek faciliteerden over gedeelde waarden en hoe we daar op de werkvloer naar kunnen handelen. Aan de andere kant brachten we met de experimenten ook verbinding tot stand tussen rijksmedewerkers die aan duurzaamheidsdossiers werken in hun takenpakket. We hebben het uitvoeren van de experimenten dan ook ervaren als een waardevolle investering in het netwerk op dat gebied.”
Gesprekken over duurzaamheid
“Verbinding was een van de doelen bij het inzenden van onze ideeën voorafgaande aan de start van de pilot”, legt Charlotte uit. “Het is goed om van alles te doen voor het klimaat, maar als je daarmee aan de slag gaat, kom je al gauw terecht in groepen van gelijkgestemden. Dat zie ik bijvoorbeeld op mijn werk als beleidsmedewerker Duurzame Leefomgeving en Circulaire Energie. Op mijn afdeling zijn de meeste collega’s allang bezig met hun ecologische voetafdruk. Het is inspirerend om elkaar te spreken daarover, maar ook relatief makkelijk. Veel ingewikkelder én effectiever is een gesprek met iemand die minder positief tegenover duurzaamheid staat. Die gesprekken zijn hard nodig. Het is belangrijk dat iedereen meedoet aan de verduurzaming, dat we iedereen daarin aanmoedigen. Daarom willen wij via de pilot Verduurzaming CAO Rijk het onderlinge gesprek over duurzaamheid stimuleren.”
Polarisatie tegengaan
Door in te zetten op verbindende gesprekken over duurzaamheid, wil het experimententeam effect hebben op een dieper niveau dan de concrete maatregelen. “Voor de technologische, ‘harde’ kant van duurzaamheid hebben we als samenleving genoeg oog”, vindt Anouk. “Maar de vraag is of daar voldoende draagvlak voor is. Gesprekken kunnen onze houding ten opzichte van verduurzaming veranderen. Als iemand positiever tegenover het thema als geheel komt te staan, zal diegene daarna meer openstaan voor concrete aanpassingen, zoals andere vervoersmiddelen, vegetarische catering of noem maar op…” “Wij willen bezorgde collega’s graag leren om niet zozeer hun boodschap te zenden om de ander te overtuigen, maar om vanuit empathie echt te luisteren naar de ander”, vertelt Anouk. “Het draait erom dat je de ander laat uitpraten, dat je doorvraagt wat iemand bedoelt, zonder direct op de inhoud te reageren. Welk gevoel zit erachter? Dan leg je verbinding en ga je polarisatie tegen. Dat is al heel erg mooi.”
"Veel ingewikkelder én effectiever is een gesprek met iemand die minder positief tegenover duurzaamheid staat. Die gesprekken zijn hard nodig."
Trainingen voor medewerkers en leidinggevenden als experiment
Bij het daadwerkelijk uitvoeren van de experimenten leer je of er bij collega’s draagvlak voor het idee is en hoe je het idee het beste kunt uitvoeren. Allereerst wilden wij weten of leidinggevenden interesse zouden hebben in een training over het voeren van gesprekken over het klimaat met hun medewerkers”, vertelt Charlotte. “Die interesse bleek in ruime mate aanwezig! We verstuurden een uitnodiging bij wijze van proef, zonder dat we van plan waren om een echte training te gaan organiseren. Toch kregen we daar bijna spijt van, want zelfs vanaf vakantieadressen kregen we enthousiaste aanmeldingen, en vragen of het later nog eens zou worden georganiseerd.” “Daarom willen we die training misschien alsnog gaan oppakken”, vult Anouk aan. “Daar denken we nu in fase twee van de pilot over na samen met de begeleiding van de pilot.”
Een tweede experiment was het geven van een gesprekstraining aan medewerkers die daar interesse in hadden. “Die training hebben we midden in de zomer gegeven, omdat we de resultaten in september moesten hebben. Die timing was een beetje ongelukkig, maar alsnog was het een mooie sessie met veel deelnemers. De deelnemers waren enthousiast en de gemiddelde beoordeling van de deelnemers kwam zelfs uit op een 8,4. De training was voor velen onder andere een bemoediging: je staat er niet alleen voor, meer collega’s willen werken aan de verduurzaming. Dat we mensen met elkaar in contact hebben gebracht rondom dit thema, is alleen al winst!”
Impactanalyse
Naast de experimenten was het maken van een impactanalyse ook een onderdeel van de aanpak Design voor Duurzaam. Anouk: “De impact van dit project zit op meerdere vlakken: het draagt bij aan duurzame inzetbaarheid en welzijn van medewerkers, maar natuurlijk ook aan reductie van de CO₂-uitstoot. De trainingen zoals we die voor ogen hebben, zijn gebaseerd op de methode van Stichting KlimaatGesprekken. Onderzoek uit het Verenigd Koninkrijk heeft aangetoond dat 71% van de deelnemers aan deze methode hun persoonlijke voetafdruk met gemiddeld 3,7 ton CO₂ per jaar verlaagt, en dat ze drie jaar na dato nog steeds stappen zetten. Maar de kracht zit hem met name in de handafdruk: anderen inspireren om ook stappen te nemen, waardoor de impact vermenigvuldigt. In je privé-omgeving is dat natuurlijk al mooi, maar je kunt dit in al je rollen doen – als burger, werknemer, consument – en zo bijdragen aan systeemverandering. Juist als rijksambtenaar kan je via die handafdruk een grote impact hebben. Het is lastig om er één getal aan te hangen, maar de potentie is enorm.”
Vervolgstappen
“We vonden het superleuk om samen het eerste deel van de pilot op te pakken. Het was een leuke ervaring om rijksbreed met zoveel enthousiaste collega’s aan alle geselecteerde ideeën te werken en ze aan elkaar en een jury te presenteren”, vertelt Charlotte. “Maar het kostte veel tijd. We hebben er allemaal ook flink wat vrije tijd in gestoken. We zijn in gesprek met het kernteam ‘pilots verduurzaming cao’ over hoe het idee verder ontwikkeld kan worden in fase 2 van de pilot.” Door de innovatieve insteek van de pilot en de verschillende ideeën is hier geen standaard stappenplan voor. De cao of arbeidsvoorwaarden zijn in de pilot verduurzaming CAO Rijk namelijk breed opgevat. Het gaat om waar je als werknemer allemaal mee in aanraking komt. Van de opties in je IKB tot mobiliteit en van ICT tot gesprekken over duurzaamheid.