Hoe vier ict-speerpunten bijdragen aan de duurzame doelstellingen van het Rijk

De Rijksoverheid heeft ambitieuze klimaatdoelstellingen opgesteld waaronder CO2-neutraal zijn in 2030 en volledig circulair zijn in 2050. Een middel om deze doelen te kunnen bereiken, is via ict-beleid. In de inkoopstrategie Inkopen met Impact (pagina 24, redactie) wordt ict zelfs aangemerkt een de onderwerpen waarmee het Rijk verwacht om de meeste duurzame impact mee te maken.

De vier ICT-speerpunten van het Rijk

Om de klimaatdoelstellingen te halen, heeft het Rijk deze vier ICT-speerpunten opgesteld:

1. Vanaf 2021 een duurzame producten- en dienstencatalogus voeren.
2. Zorgen voor een duurzame inkoop vanaf 2021.
3. Uitsluitend bezitten of gebruiken van duurzame datacenters in 2022.
4. Groen en duurzaam werken nastreven en de CO2-voetafdruk te minimaliseren.

Volgens Lourens zitten de vier speerpunten “erg op het inkoopstuk van de ICT”. Als CIO Rijk probeert hij deze doelstellingen in praktijk te brengen, bijvoorbeeld via de datacenters van het Rijk. “We hebben standaarden opgesteld voor de efficiency van de overheidsdatacenters en een strategie opgesteld waarmee we zijn teruggegaan naar vier grote datacenters. En die moeten ook aan de hoogst mogelijke efficiency-eisen voldoen.”

Als CIO Rijk stimuleert hij duurzame inkoop, wat aansluit op het tweede speerpunt. “Met onze inkopen proberen we kinderarbeid tegen te gaan. Of goed om te gaan met bijzondere mineralen en metalen die in producten zitten en die te recyclen. Een mooi voorbeeld vind ik de dienst Domeinen Roerende Zaken (DRZ) waar alle afgedankte spullen van het Rijk naartoe gaan, zoals auto’s en ict-middelen.” Een ander voorbeeld zijn refurby’s, hergebruikte computers, tablets en telefoons. “Die hebben we ter beschikking gesteld aan bijvoorbeeld verpleeghuizen en ziekenhuizen, zodat mensen in coronatijd in ieder geval contact konden houden met het thuisfront. Door langer te doen met devices, draag je ook bij aan de duurzaamheidsdoelstellingen.”

Concrete en meetbare speerpunten helpen om doelen te halen

Voor deze vier speerpunten zijn volgens Lourens gekozen omdat het doelstellingen zijn die je concreet kunt maken en kunt meten. “Dat vind ik fijn.” Een van de voordelen daarvan is volgens de CIO Rijk dat je ze kunt meten via kritische prestatie-indicatoren, maatstaven waarmee je je prestaties kunt analyseren. “Er zijn hier ook standaarden voor, zoals de Energy Star-eisen.” Dit is een keurmerk voor efficiënt energiegebruik en dat de duurzaamheid van een product meet. “Want dat is natuurlijk wat je het liefst wil: dat je er niet alleen beleid en kaders voor maakt, maar dat je ook monitort of dat wordt opgevolgd.”

In het monitoren van deze doelstellingen moet het Rijk volgens hem nog wel een slag maken: “Het is niet zo dat we data verzamelen om te kijken of we aan de duurzaamheidsdoelstellingen voldoen, maar daar wil ik wel naartoe: hoe draagt onze informatievoorziening bij aan duurzaamheid, wetgeving en kwaliteit van de dienstverlening van de overheid?”

Speerpunten zijn opgenomen in de categorieplannen

De speerpunten probeert hij daarnaast waar te maken door ze op te nemen in de categorieplannen van het Rijk “voor de verschillende inkoopcategorieën op ict-gebied”. Die zijn grofweg in te delen in:

• ict-inhuur;
• ict-hardware en
• ict software.

“De duurzame doelen van die categorieën neem je op in de aanbestedingseisen van een traject, maar we nemen ook duurzaamheidsdoelstellingen op in de afspraken met de verschillende ict-dienstverleners bij het Rijk zoals SSC-ICT, DICTU of SSC-I van Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Er zijn dus ook veel eigen ict-dienstverleners die hierover rapporteren.” Realisatie van duurzaamheid doet het Rijk volgens hem samen met de leveranciers. “As je hen duurzame eisen meegeeft dan kunnen ze alleen aanbesteden als ze aantoonbaar aan de eisen voldoen, maar ik vind ook dat je met dit soort doelstellingen naar hen moet kijken. Leveranciers lopen vaak voorop op het Rijk; we moeten ons met hun kennis voeden.”

Soepele overgang naar thuiswerken vanwege corona

Hoewel het coronavirus iedereen overviel in z’n grootte en impact, had Lourens al in februari 2020 ‘een redelijk goed zicht op’ wat het virus technisch zou kunnen betekenen. “Want duurzaamheid is voor mij ook langdurig kunnen inzetten van ict-middelen. Dus we hebben gekeken naar de capaciteit van onze datacentra en de netwerken van telecomproviders en of massaal thuiswerken technisch mogelijk zou zijn. “De overgang naar het thuiswerken van Rijksambtenaren is zonder noemenswaardige incidenten verlopen. Daar ben ik best trots op.”

Ook ict-uitdagingen door het coronavirus

Toch verliep niet alles even soepel. “We hebben wat issues gehad met sommige videoconferences en faciliteiten omdat er allerlei gratis aanbieders zijn, want dan betaal je met je data en dat is natuurlijk niet wenselijk.” Als voorbeeld noemt hij het softwareprogramma Zoom, waarvan het Rijk het gebruik een tijdje had ontraden. “Maar het mooie vind ik wel dat zij snel contact met ons hebben gezocht en zich hebben ingezet om hun dienst aantoonbaar veiliger te maken.”

Corona kan accelerator zijn voor de duurzame doelstellingen

Het massale thuiswerken noemt Lourens als een mooi voorbeeld waarin ict kan bijdragen aan duurzaamheid. “Door middel van ict-voorzieningen kunnen medewerkers thuiswerken en zijn er veel minder reisbewegingen en dus minder co2-uitstoot. Dat hadden we natuurlijk niet voorzien, maar het zou mooi zijn om dit in het post-coronatijdperk te continueren. Dat wil zeggen: dat we daar beleid van gaan maken. Bijvoorbeeld dat we straks twee dagen in de week thuiswerken en de andere dagen op kantoor.”

Ict vervangt niet het sociale contact op kantoor

Het voornemen van sommige commerciële bedrijven om hun kantoren af te schaffen, vindt hij onwenselijk. “Het sociale aspect van op kantoor werken, dat zien we nu, is echt ontzettend belangrijk. Dat hadden we nooit kunnen weten als we corona niet hadden gehad en voor dat sociale moet je aandacht hebben. Dat kun je op geen enkele virtuele manier invullen. Je kunt niet zeggen: we sluiten de kantoren, iedereen werkt maar thuis. Dat is misschien wel een mooie kostenreductie, maar dat gaat voor het Rijk niet werken.” Wel denkt hij dat het Rijk eventueel met minder kantoren toe kan en dat de inrichting daarvan anders kan: “Meer als ontmoetingsplaats en als een plek voor co-creatie en minder als een verzameling werkplekken.”

Kijken naar de toekomst: het programma Rijksdienst 2022

Volgens Lourens heeft corona een digitaliseringsversnelling teweeggebracht. ‘Omdat ik toch wel zag dat de overheid daarin achterloopt. Dat zit in de cultuur, in de manier van managen. Er werd weleens thuisgewerkt, maar slechts incidenteel. Terwijl ict juist ook kansen biedt om goed en duurzaam thuis te kunnen werken.” Daarom is het programma Rijksdienst 2022 ontwikkeld. “Daarin bespreken we: wat is die werkplek van de toekomst precies? Hoe ziet die eruit en wat betekent dit voor onze kantoren? Zo willen we de goede dingen, die thuiswerken ook in zich heeft, vasthouden.”

Duurzame ict is een gezamenlijke inspanning

Lourens benadrukt dat duurzame ict een gezamenlijke inspanning is. “Dus dat het niet alleen iets is dat vanuit mij als CIO Rijk richting de CIO’s van de departementen en uitvoeringsorganisaties wordt uitgezet. Maar ook zeker iets aan de inkoopkant, aan de kant van de opdrachtnemers. Samen kunnen we ervoor zorgen dat het duurzaamheidsaspect niet alleen beperkt is tot harde ict, maar over de hele inzet van de informatievoorziening.”