De Denk Doe Duurzaam Podcast aflevering 2: 15% gasreductie bij het Rijk

00:00:05 - 00:00:13
Ewout de Bruijn: Dit is de Denk Doe Duurzaam podcast van de Rijksoverheid waarin we praten over alles wat nodig is voor een duurzame bedrijfsvoering bij het Rijk.

00:00:19 - 00:00:45
Ewout de Bruijn: En in deze aflevering hoor je waarom het Rijk de gaskraan voor de eigen gebouwen nog verder dichtdraait dan er was afgesproken, en ook wat er allemaal voor nodig is om dat voor elkaar te krijgen. Veel informatie vind je op de website. DenkDoeDuurzaam.nl en daar kun je je ook abonneren op deze podcast en onze nieuwsbrief ik ben Ewout de Bruijn en te gast vandaag in onze uitzending Ivo Bonajo de programmamanager van Denk Doe Duurzaam, Ivo welkom.

00:00:46 - 00:00:46
Ivo Bonajo: Dank je wel.

00:00:47 - 00:01:10
Ewout de Bruijn: En ook Martine Meerburg, de coordinerend beleidsmedewerker duurzaamheid, huisvesting en faciliteiten Rijk. Goedendag, we hebben afgesproken we tutoyeren elkaar en ik ben benieuwd. Als jij nou op een verjaardag vertelt dat jij daar komt die beleidsmedewerker, coordinerend beleidsmedewerker duurzaamheid, huisvesting en faciliteiten Rijk bent, wat zeg je dan?

00:01:12 - 00:01:43
Martine Meerburg: Nou, eerlijk gezegd, die titel gebruik ik bijna nooit zo volledig, maar zo staat ik keurig onder m'n kaartje. Maar als ik op een feestje ben, dan zeg ik: Joh ik heb een prachtige baan, want ik ben verantwoordelijk voor de verduurzaming van de huisvesting en de facilitaire dienstverlening. En ja, als je alleen al naar de panden kijkt van de Rijksoverheid is dat al een fantastische, fantastische baan, want dan hebben we het niet alleen over de rijkskantoren maar ook de gevangenissen, de rechtbanken, defensie, de paleizen. Dus dat is daar is altijd iets over te vertellen.

00:01:43 - 00:02:08
Ivo Bonajo: Die hoeveelheid, hè, is ook de aanleiding geweest om te zeggen: wij als Rijksoverheid hebben een voorbeeldrol als het gaat over verduurzaming want we zijn gewoon groot en we maken het beleid voor Nederland, dus daar zit een verplichting. Of je voelt ook meteen een verplichting. Dan dan moet je dat ook in je eigen overheidsorganisatie toepassen, omdat dat één geloofwaardigheid geeft aan dat beleid, maar tegelijkertijd omdat je ook echt impact kan maken met al die vierkante meters.

00:02:08 - 00:02:30
Ewout de Bruijn: Impact bijvoorbeeld, Martina gaan we het met jou over hebben in deze aflevering, die je ook kan maken met het verder dichtdraaien van de eigen gaskraan dus zijn we het niet over de gaskraan in Groningen, of nou ja, een oproep aan mensen om de kachel lager te zetten, maar gewoon het feit dat jullie de kachel in de rijksgebouwen maar ook de gevangenissen en allerlei andere plekken misschien wel een paar graden lager willen zetten om gas te besparen.

00:02:30 - 00:03:06
Martine Meerburg: Ja, waar we vandaag over praten gaat echt over de gascrisis zoals we die nu hebben. Dus we in eerste instantie was het de vraag: we willen van het Oekraiense van ik zeg het helemaal verkeerd van het Russische gas af, natuurlijk vanwege de oorlog in Oekraine. We willen niet meer de oorlogskas van Poetin spekken maar we zitten ook nu aan de andere kant van het spectrum, dat we er ook geen gebruik meer van kunnen maken, dus dat we ook echt een dreiging hebben in Europa, dat er te weinig gas is. Dus daarin heeft Europa gezegd: 15 procent minder gas en het Rijk neemt daar natuurlijk zijn eigen voorbeeldrol in.

00:03:06 - 00:03:12
Ewout de Bruijn: Ja, en dat komt dan bovenop de hoeveelheid gas die je al zou besparen in het kader van andere duurzaamheidsafspraken.

00:03:12 - 00:03:24
Martine Meerburg: Ja, want deze 15 procent gas dat gaat eigenlijk is echt een besparing die deze winter moet plaatsvinden, dus tussen augustus en maart. Dus eigenlijk alle lucht moet eruit.

00:03:24 - 00:04:22
Ivo Bonajo: Dit gaan ook mensen echt voelen, dus je ziet ook dat je daar ook veel meer in je in je communicatie mee moet doen, ook intern hè, wat betekent dat? Hoe zit dat met die temperatuur terug, wanneer gaat het gebeuren? En wat ik ook zie, dat vind ik ook wel leuk. Ook als je berichten op ons intranet ziet dat mensen die daar positief op reageren en heel blij mee zijn. En ook bijvoorbeeld mensen die daar nou ja, negatief, hè, die vinden het te koud of te warm. Maar ook mensen die dan zeggen van ja: 'Maar in mijn gebouw merk ik nog niks'. He, dus dan moet je ook uitleggen en ik weet dat Martine daar heel druk mee bezig is geweest, ja, dat is dat is ook anders dan thuis even die thermostaat omdraaien, he, dat is installateurs klaarzetten die dat werk kunnen uitvoeren, grote systemen binnen de panden. Dus dan dan moet je ook dingen gaan uitleggen waarom het gebeurt. Nou ja, Oekraine, verbinding met het klimaatbeleid maar ook ook wanneer het gebeurt en hoe dat in de praktijk gaat. Dus er komt heel veel samen in zo'n actie.

00:04:22 - 00:04:33
Ewout de Bruijn: Extra uitdaging misschien nog heè. Ook in de vorige aflevering vertelden we dat jullie bij het Rijk best gewend zijn om lang over dingen te vergaderen. Nou, dit is heel kort geleden besloten. Dat moet ook meteen uitgevoerd worden.

00:04:33 - 00:04:51
Ivo Bonajo: Ja, dat vind ik, dat vind ik ook wel. Ja, los van deze actie vind ik het mooi dat dat ook laat zien dat we ook heel snel in de actiestand kunnen komen, mits daar voldoende politieke druk achter zit, mits ook de mensen in de organisatie ook de opdracht krijgen om hier echt aan aan te werken. En dan kunnen dingen ook echt snel gaan.

00:04:51 - 00:04:55
Ewout de Bruijn: Kun je dat dan uiteindelijk ook weer gebruiken als voorbeeld? Hé, het kan dus wel.

00:04:55 - 00:05:26
Ivo Bonajo: Nou ja, ik zie dingen gebeuren waar de mensen die in het duurzaamheidsland komen al heel lang om geroepen of geadviseerd hebben. Die gebeuren nu heel snel. Dus ja, ikzelf denk dan van in de toekomst bij andere acties heb heb je wel bagage van dingen kunnen snel hè en je weet ook onder welke voorwaarden en uitvoeringscapaciteit voor nodig hebt. Communicatiecapaciteit, nou je capaciteit bij het Rijksvastgoedbedrijf als het om gebouwen gaat. Dus ja, hier kunnen we ook heel veel lessen uittrekken.

00:05:26 - 00:05:34
Ewout de Bruijn: Ik hoor eigenlijk een paar dingen. Ik hoor, het moet heel snel en het is complex. Het is lastig om het op alle plekken tegelijk te doen. Waar waar loop je dan het meest tegen aan?

00:05:34 - 00:06:05
Martine Meerburg: Waar we het allermeest tegenaanlopen is capaciteitsgebrek op de markt, te weinig installateurs om ons te helpen. Die installateurs hebben ook heel veel ander werk te doen, precies zoals thuis. Als jij nu pv-panelen op je dak wil laat leggen en je belt een bedrijf, dan zullen ze zeggen: je bent over acht maanden de eerste en dat is bij de Rijksoverheid eigenlijk niet anders. Dus dat is echt bij ja met stip op één de grootste opgave.

00:06:05 - 00:06:10
Ewout de Bruijn: Ja, toch zie ik eigenlijk aan hoe je er binnenkomt en hoe je hier zit. Je gaat het wel gewoon halen.

00:06:10 - 00:07:03
Martine Meerburg: We gaan het halen. Ik wil ook nog wel even een andere, want we begonnen met het inleveren op comfort, maar er zit er ook nog wel eentje in. Ja, dat is mijn hobby en ik snap dat dat een stuk minder sectie is, misschien voor de luisteraars van de podcast. Maar ik, ik vind het wel geweldig als je kijkt naar alle structurele bezuinigingen die we tot nu toe of structurele reductie maatregelen die we hebben genomen, is dat we heel veel kantoren onze kantoren staan daar echt wel goed voor hebben. En nou gemiddeld, ze zitten op label A. We hebben ook kantoren met a met vier plusjes maar als je in dat pand vervolgens de deuren en de ramen openzet en de verwarming aanzet, dan functioneert die net zo slecht als een label G pand. Wat je dus nu ook ziet is dat er nu echt aandacht is voor goed energiemanagement heet dat dus eigenlijk: zorgen dat de panden presteren zoals ze dat op papier horen te doen.

00:07:03 - 00:07:18
Ewout de Bruijn: Ja, ik kan me herinneren dat ik vroeger in zo'n grote kantoorkolos niet bij Rijksoverheid maar ergens op het mediapark gewoon een gigantische aanvaarding heb gehad met iemand van gebouwenbeheer zoals dat heette, want ik had het raam opengezet want dit was daar gewoon heel muffig maar ja, toen had ik dus de hele computer ontregeld.

00:07:19 - 00:08:02
Martine Meerburg: Ja, oh ja, absoluut, het is ook ook echt lastig. Dat is best lastig, want zeker in onze grote kantoren. Dus als je dan echt denkt, dan onze grote torens. Wij komen nou, wij zitten, Ivo en ik werken allebei op de Turfmarkt en die grote toren zit zo'n goed afgestemd klimaatsysteem dat eigenlijk moet je daar niet het raam openzetten want dat is helemaal afgestemd op de buitentemperatuur voldoende lucht, verversing warmte-koude, maar tegelijkertijd vinden mensen het heel vervelend, psychisch gezien, als je het raam niet open kan zetten. Dus dat kan dus wel bij ons en zeggen ook: nou dat, dat mag ook wel, daar zit geen algemeen verbod op, maar zet hem dan wel weer doen, wel weer dicht als je weggaat.

00:08:02 - 00:08:24
Ewout de Bruijn: Ja, precies dus dat zijn dan de de microniveau dingen waar je mee te maken hebt, hoe mensen er persoonlijk mee omgaan. Aan de andere kant heb jij dus te maken met de vraag en de opgave: zorg dat we de komende winter in nou je noemt het al gevangenissen, maar ook het torentje maar ook de grote ministeries en alle gebouwen bij defensie 15 procent gas bespaart. Ja, dat klinkt bijna een soort militaire operatie die je moet uitvoeren.

00:08:25 - 00:09:17
Martine Meerburg: Ja, wat wat leuk dat je dat zegt, want het meeste enthousiasme, wat ik ook zie en de grootste inspanning en dat is ook bij Defensie, die hebben voor de structurele verduurzaming een enorme uitdaging. Die hebben heel veel oud vastgoed. Ik ben maar ik altijd wel de grap. Daar liggen nog heel veel panden met vloerbedekking die de Duitsers daar hebben neergelegd en daar is in al die jaren van bezuiniging voor Defensie is daar nauwelijks gerenoveerd, nauwelijks geinvesteerd in panden, want als er al geld was, dan ging dat naar het materieel. Maar dit een korte klap, nou, dat kunnen ze perfect en dat is fijn, want de Defensie staat, verbruikt op dit moment 57 procent van het gas van het Rijk. Dus ook daar. Ja, als ze daar een grote klap kunnen slaan, daar hebben we als geheel ook heel veel profijt bij.

00:09:17 - 00:09:23
Ewout de Bruijn: Ja en en grotere ministeries daar heb je natuurlijk ook veel profijt bij, maar dat is misschien weer lastiger te regelen valt.

00:09:24 - 00:10:17
Martine Meerburg: Nou, ja, daar zijn het veel meer kleine druppels, omdat we daar eigenlijk we hebben, bijvoorbeeld het pand aan de de Rijnstraat 8. Nou ja, daar is de bewoners daar best al veel mee te doen. Maar het is een groot kantoor en dat kantoor, dat heeft het energieverbruik van twee villa's dat is energetisch echt helemaal top of de bill. Dus ja, om daar dan nog ook, daar is de verwarming lager gezet en ook daar vragen we de mensen om goed te kijken dat de ramen niet open blijft staan. Maar er is niet zo heel veel winst meer te halen. Maar in al die tochtige panden van Defensie, als daar alle militairen een extra trui of een muts opzetten of ook nog eens goed kritisch kijken, de legering gebouwen dus waar wordt overnacht of het allemaal nodig is? Ja, daar heb je daar, daar kan ook een grote klap worden geslagen.

00:10:17 - 00:11:19
Ivo Bonajo: Ik vind dat ook wel leuk, weet wel, sla slim kijken naar waar nu die winst te halen is. Hè, bij welke gebouwen of bij welke ministeries en dat, dat is volgens mij bijna op ieder onderwerp ook wel echt een uitdaging, ook omdat de buitenwereld meekijkt heè, dus ja, in het nieuws komen die lampen die nog aanstaan in die torens, terwijl tegelijkertijd aan onder de motorkap, zeg maar, wordt gewerkt aan die gas, besparing binnen die gebouwen. En ik en ik zie dat zelfs bij bij de ministeries heè, die gaan dan vragen waarom heb je mijn ministerie nog niet aangepakt? Dus wij moeten dan ook steeds uitleggen volgens de meeste Martine dat heel veel aan doen. Maar ja, we zijn nu bij defensie aan het kijken, want daar is de meeste winst te behalen. Dus dat dat dilemma van waar zet je je capaciteiten energie op? In, energie in, in een andere zin van het woord en we verhoudt zich dat tot wat de buitenwereld ziet is wel iets waar je ook steeds rekening mee moet houden bij dit soort acties. Dus wel doen waar de grootste winst is te halen, tegelijkertijd ook zichtbaar maken wat je al doet.

00:11:19 - 00:11:30
Ewout de Bruijn: Martine kun je ons meenemen, want als ik thuis denk van de kachel moet twee graden lager, dan ga ik naar de thermostaat dan zet ik de kachel twee graden lager. Maar ik proef eigenlijk aan heel veel bij jullie dat dat in zo'n groot gebouw heel anders werkt.

00:11:30 - 00:12:25
Martine Meerburg: Nou zeker, in zo'n heel groot gebouw, dat is echt een een klimaat. Ja, een klimaat beheerssysteem dat allerlei sensoren is, gekoppeld is aan heeft, aan, gekoppeld is aan de buitentemperatuur veel van onze panden. Nou gaan we de techniek in, maar hebben ook een warmte-koude opslag, dus eigenlijk wat ze doen: het is een een reservoir in de grond en in de zomer onttrekken ze warmte en daardoor koelt het gebouw. Die warmte wordt in, de, wordt opgeslagen voor de winter en in de winter wordt die warmte weer gebruikt. Ze hebben een aantal panden gehad deze zomer, waarbij de techneuten zeiden: nee, daar gaan we de koeling helemaal niet lager zetten, want als we dat doen, hebben we straks de weinig warmte in de winter en dan moeten we weer extra gas bijstoken nou, daar kan je dus voorstellen dat dat dus zeker niet even de knop omzetten is, zoals we het in de campagne zeiden, maar echt een een gedegen studie om te zorgen dat we niet uiteindelijk de verkeerde beslissing nemen die ons nog meer energie gaat kosten.

00:12:26 - 00:12:42
Ewout de Bruijn: Nee, en en dat is de achterkant, heè waar het heel complex is. De voorkant en de voorbeeldrol kant, en dat is dan misschien toch het beeld van die militairen die met een extra trui in de bivak liggen en heè ook laten zien dat nou ja, alle Nederlanders misschien wat koer hebben, maar zij dus ook.

00:12:43 - 00:13:32
Martine Meerburg: Ja, ik denk dat die voorbeeldrol zit, zie me deels in de verwarming. We gaan nu in het najaar ook echt heel concreet letten we op op verlichting, want het wordt natuurlijk ook nu sneller donker. We hebben tot nu toe echt heel erg gesproken over de 15 procent gasreductie dat gaan we behalen. Maar met die voorbeeldrol kunnen natuurlijk veel meer partijen bereiken en ik ben echt ik was echt positief verrast, ook over de de publiciteit en de reacties in het voorjaar, toen de ministers jongen en eten laat werkelijk in in het pand in Delft de knop omzet en dat daar echt werd gereageerd ook wat goed dat het door de overheid gebeurd is, daar moeten we ook. Ja, dat is die olievlekwerking die ook deel is van deze campagne.

00:13:32 - 00:14:19
Ivo Bonajo: Die voorbeeldrol is wat mij betreft ook zeker juist ook die grote dingen doen die echt impact hebben en niet blijven hangen bij dingen die in de beeldvorming goed doen, Hè. Die neiging zie je soms ook wel tot de zichtbare acties meer aandacht krijgen dan lastig achter de motorkap, dingen die in de beeldvorming minder zichtbaar zijn, maar juist het meeste effect hebben. Hè. Dus, ik weet ook dat veel ministeries altijd vragen over om zonnepanelen op de eigen daken nou ja, dat is, dat is zichtbaar, dat laat het zien, terwijl misschien maatregelen die veel meer bijdragen interessanter zijn; maar die zijn minder zichtbaar. Dus ik denk dat je dat je beiden in een juiste verhouding moet doen. Maar die, ja, die beeldvorming mag nooit ten koste gaan van de grote impactvolle acties.

00:14:19 - 00:15:44
Martine Meerburg: Iets waar ik warm van word, waarvan ik merk dat onze communicatie campagneteam het wat lastiger vertellen vindt, is dat wij ook heel kritisch nu aan het kijken zijn naar de specificaties voor serverruimtes, maar ook archieven. We hebben het het Nationaal archief, de Koninklijke bibliotheek, maar ook onze eigen archieven, dat we toch nog eens heel kritisch kijken; moet de bepaalde luchtvochtigheid en de temperatuur is dat die we ooit 20 jaar geleden hebben vastgesteld, dat dat op die waarde moet. Is dat nog steeds relevant? En ja, ik, ik wil niet het archief vergelijken met een medewerker, maar ik ga al een tijdje mee. Ik ben in 2000 afgestudeerd en ik leerde toen al dat een kantoorplek gemiddeld 21 graden zou moeten zijn als je stil zit om te werken. Alleen warmte en comfort heeft met alles te maken. Zonnewarmte is lekkerder dan een ander type warmte. Een kat op schoot is, geeft je ook warmte en dan hoef je omgeving niet per se te zijn. Dus ik ben ook heel geinteresseerd over hoeveel klachten krijgen we nu en we hebben bijvoorbeeld deze zomer echt? Nou ja, het aantal klachten dat ik heb gehad? Nou kan ik op drie vingers tellen, dus daar zijn we eigenlijk heel goed doorgekomen dus.

00:15:44 - 00:15:52
Ewout de Bruijn: Begrijpen me een stuk wel eigenlijk? Dat er thuis gevraagd wordt, heè door de minister, dat je dat eigenlijk op je werkt, dat het niet meer dan normaal is, dat het daar ook gebeurt.

00:15:52 - 00:17:25
Martine Meerburg: Nou ja, Ivo heeft daar een beetje iets van weergeven wij konden dat, wij kunnen dat dan, we hebben daar geen groots onderzoek naar gedaan, anders dan dat we natuurlijk wel systematisch alle klachten registreren. Maar we kunnen wel op intranet de reacties zien van medewerkers en nou, eerlijk gezegd, dan moet ik ook even uit mijn groene bubbel komen. Was ik daar op sommige plekken wel wat van geschrokken en aan de andere kant dacht ik oh, dit is ook heel goed. De Overheid is gewoon de mens die bij de overheid werkers is. Een een prima spiegeling van een samenleving en een deel snapt dat heel goed. Nou, we kregen ook reacties van mensen die zich aangetast voelden in een identiteit, omdat we hadden opgeschreven dat je in de winter nu toch maar met een trui en een broek moest komen. En dat wie waren wij om voor te schrijven dat ze niet in een panty in een bloesje mochten komen. Dus gemengd, en we doen ons best om het iedereen, om het uit te leggen, om handreikingen te geven, voor mensen die echt medisch gezien problemen met mensen met reuma, om daar een maatwerkoplossing voor te bedenken. Ja, en dan is het zoals het is. En ja, ik weet niet hoe dat thuis gaat, maar ik merk, zelfs als ik op de voetbalverenigingvan mijn dochter zit, dat daar gewoon het gesprek is oh, dit was een koude wedstrijd. Ja, zullen nou thuis vanavond onder douche gaan en dat al mensen zeggen: ja, dat kan niet, want ik heb al gedoucht vandaag, dus ik mag niet nog een keer, dus dat dat ook steeds weer gaat spelen.

00:17:25 - 00:17:42
Ewout de Bruijn: Dat het besef, het besef komt er toch ook wel gewoon meer? Ja, ja, zijn dan ook mensen die zeggen: ja, misschien is daar ook wel onderzoek naar gedaan. Of houden jullie daar reken maar dat je zegt: ja, als het gewoon kouder is, dan zit je gewoon minder lekker in je vel, dan is de productiviteit dus misschien ook wel lager. Dus dan snij je zelf in de vingers Ivo.

00:17:46 - 00:18:33
Ivo Bonajo: Ik heb daar wel over gelezen, hè, dat er onderzoeken zijn welke temperaturen je het best op functioneert volgens mij was die negentien graden wel een een soort van ondergrens in goed functioneren. Maar wat Martine net ook zei, ligt misschien ook in het type werk wat je hebt. En ja, nu is het een hele korte termijnactie hé voor deze winter, waar meten en ik ook wel eens over hebben, is van ja, hoe zorgen we d'r nou voor dat je, tot je dit ook gaat behouden, naar de toekomst toe? Want we hebben nog best wel weg te gaan naar een duurzame rijksorganisatie dus dan moet je misschien ook na gaan denken, inderdaad van andere maatregelen om het comfort terug te krijgen in een pand. Ik vond voorbeeld wat je net gaf van die kat op schoot. Ja, de rijkskatten misschien niet gelijk aan beginnen. Maar toch, zij zijn vaak wel andere dingen te meken.

00:18:33 - 00:18:40
Martine Meerburg: Misschien om comfort. Je kan je voorstellen: negentien graden met tocht is een hele andere dan een negentien graden zonder tocht.

00:18:41 - 00:18:48
Ewout de Bruijn: Hoor ik jullie nu ook tussen de regels door toch zeggen: het is wat ons betreft vanuit het programma niet gezegd dat volgend jaar die kachel weer omhoog gaat.

00:18:49 - 00:19:20
Ivo Bonajo: Nou ja, dit is dit is niet een actie van het programma, hè, dus dit is echt een een actie vanuit nou eigenlijk onze bestuurders en vanuit de ministers, om die 15 procent gas besparing te realiseren, ook in onze rijksgebouwen en wij hebben gewoon structureel beleid om toe te werken naar een nou ja, een fossielvrije Rijksoverheid en een klimaat, neutrale bedrijfsvoering in 2030. Ik vind dat altijd wel juist ook een uitdaging om dit soort, ja, dit soort acties ook door te zetten. We hebben ze sowieso nodig richting die doelen waar we naartoe gaan

00:19:21 - 00:19:40
Martine Meerburg: Ik ga even. Ik ga wel even formeel ingrijpen, want anders dit raakt de medewerkers. Dus we hebben hier ook te maken met ondernemingsraden, vakbonden en daarmee hebben we echt afgesproken we doen dit voor een jaar en we gaan dit goed evalueren, dus er zit wel een beslismoment aan, dus onder geen beding is dit nu iets wat niet meer teruggedraaid kan worden.

00:19:40 - 00:19:44
Ewout de Bruijn: Wie heb je het hardst nodig om te bereiken wat je doet in je werk?

00:19:44 - 00:20:04
Martine Meerburg: Ja, ik had vroeger een, toen ik nog bij het Rijksvastgoedbedrijf werkte, een collega die begon als duurzaamheidscoordinator en toen vroeger maar mensen aan u: wie zit er in jouw team? En toen zei ik: nou, iedereen die hier werkt, jij ook. Het is ook een gezamenlijke opgave voor voor het hele Rijk

00:20:05 - 00:20:12
Ewout de Bruijn: En dan zijn we ook weer terug bij denk doe duurzaam, Ivo want ja, jullie programma beoogt ook dat iedereen het kan, bij het Rijk.

00:20:15 - 00:21:18
Ivo Bonajo: Ja, en dat dat helemaal waar is wat met Tine zegt, want dat merk ik zelf ook al heel lang, hé van dat u. Nou, ik zie wel dat steeds meer mensen, ook binnen het rijk, vinden, die duurzaamheid belangrijk. En nou, de volgende stap is om dan niet te zeggen, en dan moet een ander gaan doen. Maar de volgende stap is nadenken. Wat ga je dat dan zelf aandoen? Hè vanuit jouw functie of rol? Ik denk dat ook bijna iedereen binnen de Rijksoverheid wel iets kan doen, ook vanuit vanuit de functie. Hè, dus je kan vanuit je werknemers rol nadenken over van hoe ga ik naar dat kantoor toe? Wat is mijn, wat is mijn gedrag in het gebouw? Wat ga ik in de catering van die bedrijfsrestaurants doen? Maar je kan ook nadenken. Wat kan ik vanuit mijn functie doen? In het beleid wat je maakt, misschien ook in de in de inkoopopdrachten die je in de markt zet. Hè, heel veel ambtenaren hebben daar ook wel ergens een een rol in en misschien ook gewoon richt richting je eigen afdeling of directie. Gewoon nadenken over ja, wat wat kan mijn directie of mijn afdeling bijdrage aan die duurzaamheidsopgave van Nederland? Nou ja, als dat iedereen dat gaat doen, dan word ik gelukkig.

00:21:18 - 00:21:26
Ewout de Bruijn: En dan in ieder geval op fouten truien dag met zo'n warme trui naar kantoor en waarschijnlijk dus, als we Martine mogen geloven, ook op andere dagen nog.

00:21:27 - 00:21:33
Martine Meerburg: Ik ik voorspel dat de hele maand december gekke kersttruienmaand wordt.

00:21:33 - 00:22:11
Ewout de Bruijn: Goed, dank jullie wel voor dit mooie gesprek. Dit was aflevering twee van de denk doe duurzaam podcast. Wil je nou meer weten over het programma of de verduurzaming bij het rijk, of nou ja, de temperatuur en de lichten? Kijk dan op, denkdoeduurzaam.nl en abonneer je daar ook op de nieuwsbrief en je vindt op die website ook nog eens op onze podcast. Maar ook video's en verhalen, bijvoorbeeld alles over de verduurzaming van de bedrijfsketen. We bedanken onze gasten: Ivo Bonajo de programmamanager van Denk Doe Duurzaam en Martine Meerburg, de coordinerend beleidsmedewerker duurzaamheid, huisvesting en faciliteiten Rijk. Dank voor jullie komst naar onze studio.