Duurzaam in beweging
Op dinsdag 18 mei 2021 presenteerde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) zijn alweer zesde duurzaamheidsverslag. Het departement boekt mooie resultaten, maar is nog lang niet klaar. Wat kunnen andere departementen van ze leren? Lees het in deze terugblik op de online bijeenkomst, waaraan o.a. secretaris-generaal Jan Hendrik Dronkers (IenW), directeur-generaal Overheidsorganisatie Marieke van Wallenburg (BZK) en Jil Ligterink (directeur Dura Vermeer Infra Landelijke Projecten) bijdroegen.
De titel van dit duurzaamheidsverslag is ‘Duurzaam in beweging’. Dat gaat niet alleen over de uitdagende (corona)tijd waarin we leven, maar ook over de resultaten van verduurzamingsbeleid. Jan Hendrik Dronkers: “Op sommige punten zoals duurzamere bouw gaat het gemakkelijk, maar het laaghangend fruit is na een tijd wel geplukt. De Rijksrederij stoot eenderde van de CO2 van IenW uit; doordoor verschillende factoren gaat de verduurzaming daar echt meer tijd kosten. En vernieuwingen opschalen is ook niet altijd gemakkelijk. Maar je moet wel beginnen, want anders halen we onze doelen niet.”
Loek Verheijen (projectleider klimaatneutraal varen Rijksrederij) vult aan dat er drie nieuwe hybride schepen grotendeels elektrisch varen en sinds 2018 circa 10 zeeschepen op biodiesel. “Tegelijkertijd zijn we gevraagd om twee extra schepen in te huren, voor de bescherming van windmolenparken, die door hun grootte veel meer fossiele brandstoffen gebruiken. Dat doet onze inspanningen teniet. We onderzoeken wel hoe de uitstoot omlaag kan. We moeten toe naar klimaatneutrale brandstoffen en hebben nu de mogelijkheden door de aanstaande vlootvervangingen, maar dat moet er wel tijdig budget worden vrijgemaakt.”
Succes in de bouw
Op andere gebieden presteert IenW wel goed: in de bouw bijvoorbeeld. Daar werkt IenW in allerlei projecten aan duurzame infrastructuur, samen met bedrijven als DuraVermeer. Dat bedrijf heeft drie speerpunten: ‘uitstoot naar nul’, ‘hergebruik zo vaak mogelijk’ en ‘groener en gezonder’. Zo staan de neuzen dezelfde kant op. Jil Ligterink (Directeur Infra Landelijke Projecten bij DuraVermeer): “Die doelstellingen meten we alleen in onze projecten. Als je dat op bedrijfsniveau doet, kom je niet verder dan lease-auto’s. We moeten ons werk duurzamer maken, dus op de bouwplaats verduurzamen en monitoren.”
Ook vertelt hij over het project rond de A15. “Daar werd duurzaamheid goed uitgevraagd in de aanbestedingsfase. We ontwierpen een brug waar zwaluwen in holtes in de pijlers van de brug kunnen nestelen. Nu kijken we of we die brug ook emissieloos kunnen bouwen. Dat is best ingewikkeld voor zwaar materieel, maar dit is een goede proeftuin om dat uit te dokteren.”
Buyer groups en samenwerking
Dik de Weger, Programmamanager Bouwplaats en Bouwlogistiek Rijkswaterstaat, vult aan: “We willen de bouwplaats zero emissie hebben in 2030. Daarvoor is nog veel nodig. Zo kom je bijvoorbeeld in de praktijk tegen dat een aannemer elektrische machines wil gebruiken in een project, maar dat kan alleen als er voldoende elektriciteit op de bouwplaats is. Daarbij trekken we samen op met netbeheerders en met aanbieders van mobiele laadoplossingen.”
Om de klimaatdoelen te halen, wordt een routekaart ontwikkeld en werken ministeries samen. Daarbij worden zo’n 60 personen vanuit de markt betrokken als klankbordgroep. “De buyer group zero emissie bouwmaterieel van PIANOo en overheden werkt aan gezamenlijke inkoopstrategie, met hulp van do’s en don’ts die markt aandraagt. Je moet het echt samen doen.” Dat beaamt Jil: “Er is nog veel op te lossen, dus we hebben elkaar hard nodig.”
Uitstoot in de keten en biodiversiteit
Terwijl de presentator met Jan Hendrik en zijn collega’s door de resultaten loopt, delen ze open hun struikelpunten en de zaken waarvan ze denken dat er meer uit te halen valt. Jan Hendrik: “De vraag is ook: hoe verhouden we ons tot derden? De emissies in de keten zijn groter dan die van IenW zelf.” En dus is het zaak om ook partners en de markt mee te nemen en aan te sporen met duurzame alternatieven te komen.
Een ander punt is biodiversiteit. Toine Morel (senior adviseur natuur Rijkswaterstaat) vertelt hoe de dalende trends in biodiversiteit vragen om scherpere ambities en duidelijke doelstellingen. “We doen al veel aan natuurherstel, denk aan de eilanden op de Marker Wadden, de vismigratierivier bij de Afsluitdijk, faunapassages en ecoducten. Maar er is op ons areaal nog veel winst te behalen. De stikstofkwestie en het klimaatprobleem versterken de dalende biodiversiteit. Er is meer focus nodig, en harde afspraken.” Jan Hendrik nodigt hem uit de aanpak van dit onderwerp binnenkort in de Bestuursraad van IenW te komen bespreken.
CO2-Prestatieladder estafette
Toch is het belangrijk om de moed erin te houden en successen te vieren. Jan Hendrik stipt kort aan hoe IenW in maart de vijfde trede van de CO2-prestatieladder bereikte. “Dat geeft positieve energie. Daarom maken we ook het Duurzaamheidsverslag: om te inspireren en motiveren.” Deze maand droeg IenW het estafettestokje van de CO2-prestatieladder over aan de gemeente Den Haag, die gaat voor de derde trede.
"Laat kosten nooit op voorhand een spelbreker zijn” - Marieke van Wallenburg
Samen meer impact maken
Marieke van Wallenburg spreekt met veel ministeries over verduurzamingsstappen in hun bedrijfsvoering en bijbehorende doelstellingen. Ze vindt dat het delen van best practices enorm kan helpen om echt de stap van beleid naar uitvoering te maken. “IenW doet het heel goed, Jan Hendrik zorgde ervoor dat verduurzaming snel ‘chefsache’ werd aan de bestuurlijke tafel.” Zo collectief op de opgave sturen, daarmee maak je het verschil. “Daar kijken wij en andere departementen bewonderend naar. Want laten we eerlijk zijn,” stelt Marieke, “het is voor sommige organisaties ook best een hobbel. Soms vraagt verduurzaming bijvoorbeeld om flinke investeringen."
"Maar laat kosten nooit op voorhand een spelbreker zijn” adviseert ze een vraagsteller vanuit het KNMI, die hoge ambities heeft op huisvestingsniveau. “Er zijn veel manieren om duurzaamheid slim te bekostigen, en soms wordt er juist flink mee bespaard. Duurzaamheid mogen we niet langer zomaar aan de kant schuiven. Als iets niet kan of op het moment te duur is, dan moeten we kijken wat er wel kan op basis van een stevige onderbouwing en scherpe discussie”.
Tips van Marieke en Jan Hendrik
Jan Hendrik snijdt nog een belangrijk punt aan, namelijk dat duurzaamheid niet alleen aan de inkopers kan worden overgelaten. “Dat is namelijk al best ver in het proces, en dan is het voor hen een uitdaging om duurzaamheid nog goed in de uitvraag in te bedden. We moeten opdrachtgevers nog veel beter voorlichten over hun rol, kennis bieden en onderdeel van het proces maken. Die opgave is er ook nog voor mij als bestuurder.” Marieke beaamt dat, en wijst ook op de inkoopstrategie Inkopen met Impact, waar ook opdrachtgevers aangesproken worden op hun verantwoordelijkheid. “Het is belangrijk om ook goede voorbeelden vanuit die hoek te laten zien. Dat inspireert.”
Een paar tips die nog uit de bijeenkomst naar voren kwamen, waren:
- Een begin maken is beter dan wachten tot de techniek perfect is. We moeten aan de bak en kunnen launching customer zijn voor nieuwe innovaties.
- Informeer mensen zoals Jan Hendrik Dronkers of Marieke van Wallenburg als er knelpunten zijn. Dan kunnen zij dat meenemen naar hun gesprekken, en misschien uitkomst bieden.
- Vergeet successen niet te vieren, dat geeft nieuwe energie.
- Bekijk zaken soms op een kleinere schaal: misschien is een volledig duurzaam gebouw niet haalbaar, maar is het wel mogelijk om op een aantal aspecten zoals licht of meubilair te excelleren qua duurzaamheid. Wees creatief.
Heb je de uitzending gemist, en wil je het toch graag zien? Bekijk het terug op vimeo. Het duurzaamheidsverslag van IenW lees je op www.ienwduurzaamheidsverslag2020.nl.